P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

tashqi diqqat 

deb ataladi. Tashqi diqqat dastawal bizning idroklarimiz jarayonida namo­

yon  bo'ladi.  Haydovchi,  vagon  haydovchisi,  tikuvchining  ishida  sodir 

bo'ladigan diqqat tashqi diqqatga misol bo'la oladi. O'quvchining o'qituvchi 

bayonini  tinglashdagi,  kitob  o'qishdagi,  suratlarni  ko'rishdagi  va  tabiat 

hodisalarini  kuzatishdagi  diqqati  ham  tashqi  diqqatdir.

Narsa va  hodisalami  qaysi  sezgi  a’zoimiz bilan  idrok qilayotganimiz- 

ga  qarab,  tashqi  diqqatni  ko'rish,  eshitish va  shuning bilan birga,  tuyish, 

hid  bilish  va  ta’m  bilish  turlariga ajratish  mumkin.

Tashqi  diqqat  faqat  idrok  qilishimiz jarayonidagina  namoyon  bo'ladi 

deb  hisoblab  bo'lmaydi.  Tashqi  diqqat  biz  tasawur qilayotgan  va  fikr qi­

layotgan  narsalarimizga  ham  qaratilishi  mumkin.  Masalan,  muhandis  o'z 

xonasida ishlab o'tirib, ko'rilayotgan binoning ko'rinishini tasawur qilayot-

---

ganda  va bu binoning qurilishi bilan  bog‘liq boMgan  matematik  hisoblami 

chiqarayotganda  uning diqqati tashqi  diqqat tarzida  namoyon boMadi.

Manbayi bizning tasawurlarimiz, fikrlarimiz, hissiyotlarimiz va maylla- 

rimizdan  iborat  boMgan  diqqatga 

ich ki  diq qat

 deb ataladi.

Biz  ongimizning  o‘zida  sodir  boMayotgan jarayonlarni  kuzatayotga- 

nimizda,  ya’ni  o‘z  hissiyotlarimizni,  fikrlarimizni,  istaklarimizni  va  shu­

ning  kabilami  kuzatayotganimizda  ichki diqqat  namoyon boMadi.  Masa­

lan,  biz  o‘z  fikrlarimizni  kuzatayotganimizda,  bu  fikrlarni tekshirayotga- 

nimizda, pushaymon qilish hissini boshimizdan kechirayotganimizda, o'z- 

o‘zimizni tanqid qilayotganimizda va o'z istaklarimizni mulohaza qilayot- 

ganimizda  ichki  diqqat  namoyon  bo'ladi.

Ta’lim jarayonida o'qituvchi darsning borishini va o'z fikrlarining bayon 

etilish  sistemasini  kuzatib  borishida  ichki  diqqat  namoyon  bo'ladi. 

O'quvchilarda ichki diqqat aqliy hisoblash ishi bilan shug'ullanayotganlarida 

va  xususan  ular  qandaydir  qiyinchiliklarga  duch  kelganlarida  namoyon 

bo'ladi.  Diqqatning  bu  turi  odamning  o'z-o'zini  tarbiyalash  ishida juda 

yaqqol  ko'rinadi.  Ichki diqqat  odamning o'z-o'zini  tarbiyalashi  bilan uz­

viy  bog'liqdir.  Ichki  diqqat  o'z-o'zini  tarbiyalashning  tarkibiy  qismlari- 

dan  biri  hisoblanadi.

Ichki diqqat  tashqi diqqatdan o'zining ortiq  kuchliligi  bilan  farqlana- 

di  va  ko'proq  ixtiyoriy bo'ladi.