P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

texnik  ta fa k k u r

 deb  ham  ataladi.

Voqelikni  o'zimiz  xohlaganimizdek  o'zgartirishimiz  natijasida  yangi 

bir hodisa  paydo  bo'lganligi,  voqelik  qayta  ko'rilganligi,  biror  real  mah- 

sulot  vujudga  keltirilganligi,  masalan,  stol,  mashina,  uy  va  shu  kabilar 

vujudga  keltirilganligi  sababli,  amaliy  tafakkur 

konstruktiv  ta fa k k u r

  ham 

deb  ataladi.

(«Amaliy tafakkun>  degan terminni  «amal»,  «amaliyot» degan termin 

bilan  qorishtirib  yubormaslik  kerak.  Amal,  amaliyot  deganimizda,  odat­

da,  odamlarning  xilma-xil  moddiy  boyliklar  yaratishiga  yordam  beradi­

gan  harakatlar  sistemasini  — buning  uchun  kerak  bo'ladigan  ko'nikma, 

malaka  va  usullarni  tushunamiz.  Odamning  amaliy  faoliyati  tafakkursiz 

vujudga  kela  olmaydi.  Ammo  subyektiv jarayon  bo'lgan  amaliy  tafakkur 

esa  amaliy  harakatlar bo'lmasa  ham  ro'y beraverishi  mumkin.)

Nazariy  tafakkur kabi  amaliy tafakkur ham  muhokamalarda  ifodala­

nadi.  Lekin  bu  muhokamalarning tuzilishida o'ziga  xos xususiyatlar bor.

Nazariy  muhokamalarda,  odatda,  obyektlarda  biror  belgilarning, 

bog'lanishlarning,  qonuniyatlarning  borligi  qat’iy  qilib  tasdiqlanadi  yoki 

rad  qilinadi.

Bu  muhokamalarda  subyekt  (ega)  bilan  predikat  (kesim)  «bor»  yoki 

«yo'q»  degan  ma’no bilan  qat’iy  ravishda bog'lanadi.

Amaliy  muhokamalarda  odamning  obyektlarga  muayyan  maqsadda 

ta’sir o'tkazish  yo'li  bilan  shu  obyektlami  o'zgartirish  mumkinligi  qat’iy 

qilib aytiladi  yoki  rad qilinadi.

Bunday  muhokamalarda subyekt  bilan  predikat o'rtasidagi bog'lanish 

odatda  «bu  mana  shunday  qilinadi»,  «buni  bunday  qilish  mumkin  yoki 

bunday qilib  bo'lmaydi»  degan jumlalarda  ifodalanadi.

Amaliy tafakkur odamning  xayol  qilishi  va  o'zi  mo'ljallaganidek  ha­

rakat  qilishi,  irodasi  bilan  chambarchas  bog'langan.

---

Tafakkurning  mana  shu  ikki  turini  — nazariy  va  amaliy  tafakkumi, 

shuningdek, aniq va abstrakt tafakkurni, faqat tafakkurni o'rganish uchun 

bir-biridan  ajratishimiz  mumkin.  Tafakkurning  mana  shu  ikki  turi  ha- 

qiqatda  birlikka  ega  bo'lgan  tafakkurdir.  Lekin  ulaming  paydo  bo'lishi 

jihatidan  qaraganimizda,  amaliy tafakkur birlamchidir.  Nazariy tafakkur 

amaliyotda,  odamning  mehnat  faoliyatida rivojlanib  keldi  va  rivojlanadi.

Amaliyot muhokamalarimizning chinligini bildiruvchi asosiy mezondir, 

kriteriydir.