P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Tanish  va  eslash.  Ilgari  idrok  qilingan  narsa  va  hodisalami  takror 

idrok qilganda,  u narsa yoki hodisa esga tushadi, ana shuni tanish deymiz.

O sh n a m iz n i  yoki  uyni  ta n ish   d e g a n im iz d a ,  b u n in g   m a ’no si  biz  sh u  

o sh n a m iz n i  yoki  uyni  ilgari  k o 'rg a n im iz d a   hosil  b o 'lg a n   o b ra z ,  his  va 

flk rla m in g   o sh n a m iz n i  yoki  uyni  ik kinchi  k o 'rg a n im iz d a   o n g im iz d a   tik ­

lanishi  d e m a k d ir.

T an ish   a n iq   (to 'liq )  va n o a n iq   (y arim -y o rti)  b o 'lm o g 'i  m u m k in .  Y arim  

m e tr ta n ig a n im iz d a   shu  narsani  idrok  qilish  bilan  b o g 'liq   b o 'lg a n   b a ’zi  b ir 

ta s a w u r,  his  va  fikrlargina  g 'ira -sh ira   esim izga  tu sh ad i,  biz  bu  narsa  bizga 

n o tan ish   em asligini  his  qilam iz,  xolos.  Lekin  b u   ta s a w u r  va  fikrlar  xuddi 

shu  narsani  ilgari k o 'rg an im izd a  tu g 'ilg an  ta s a w u r  va fikrlarga b o g 'lan m ag an  

h o ld a  esim izga  tushadi:  m asalan,  b ir  o d a m   k o 'zim izg a   issiq  k o 'rin a d i-y u , 

a m m o   uni  q a c h o n ,  qayerda  k o 'rg a n im iz n i  eslay  olm aym iz.

Y a rim -y o rti  ta n ish d a   shu  n arsa,  u m u m a n   n im a   u c h u n d ir ta n ish   ek a n i 

his  q ilin ad i,  lekin  to 'liq   esga  tu sh m a y   tu ra d i.

T o 'liq ,  a n iq   ta n ish d a   esa  shu  p ay td a   id ro k   q ilin ay o tg an   b ir  n arsaga 

d o ir  ilgari  hosil  b o 'lg a n   ta s a w u r   va  fik rlar  o n g im iz d a   tik la n a d i.  A n a  sh u  

ta s a w u r   va  fikrlar b ir tala y   b o sh q a   ta s a w u r  va  fikrlar b ilan  b o g 'la n ib   esga 

tushaveradi.  B unday h olda biz shu narsani  qayerda va q a ch o n  k o 'rg an im izn i 

h a m   b e m alo l  eslay  o lam iz.  M asalan ,  biz  b ir kishi  b ilan   u c h ra sh g a n im iz d a  

u n in g   o 'z in i  h a m   ta n iy m iz   va  ilgari  u  b ila n   q a y erd a,  q a n d a y   sh a ro itd a  

u c h ra s h g a n im iz n i,  n im a   t o 'g 'r is id a   g a p la s h g a n im iz n i  va  h o k a z o la rn i 

ravshan eslay olam iz.  K o 'p in c h a ,  y arim -y o rti tan ish ,  u m u m a n  tan ish  ek an i- 

ni  his  q ilish  b ir  n e c h a   v a q td a n   keyin  to 'la ,  a n iq   tan ish g a  o 'ta d i.  B unga 

shu  n arsa  b ila n   ilgari  u ch rash g an   y e m i  ik k in ch i  k o 'ris h   yoki  shu  n arsan i 

ilgari  q a y erd a  k o 'rg a n im iz n in g   esga  tu sh irilish i  y o rd am   b era d i.

T an ish  ja ra y o n id a  idrok q ilinayotgan  n arsaning n o m i k atta rol o 'y n ay d i. 

N a rsa n in g   n o m i  b ila n   shu  n a rsan in g   o 'z i  o 'rta s id a  ju d a   m a h k a m   asso tsi­

atsiy a  hosil  b o 'la d i  va  b iro n   n a rsa n in g   n o m i  esga  tu sh g a n d a   sh u   n arsaga 

aloqasi  b o 'lg a n  ju d a   k o 'p   b o sh q a   ta s a w u r la r   k o 'z   o ld im izg a  keladi.  M a ­

sa la n ,  biz  b ir  kishi  b ila n   u c h ra sh ib   q o lg a n im iz d a   u n i  ta n ib   y e ta   o lm asak , 

fam iliy asin i  eshitish  b ilan   d a rro v   kim   e k an i  esim izga  tu sh ad i.

Biz  o 'z im iz   ilgari  idrok  q ilg an   n a rsa la rn ig in a   ta n ib   q o lm a y ,  balki  k i-

141

---

to b d a n  o ‘qib yoki  b o sh q a kishilardan eshitib,  xayolim izda y aratilg an  o b ra z  - 

larga  q arab ,  u la m in g   m u v o fig 'i  b o 'lg a n   n arsa la rn in g   o 'z in i  h a m   ta n ib  

olam iz.  Bu  —  tasv iro tg a  su y an ib   ta n ish d ir.  M asalan ,  s o ‘z  b ila n   tasv irlab  

b erilgan  b ir  u y n i  yoki  b ir  o d a m n i  to p ib   o lish ,  k ito b d a n   o ‘q ib   tasv irin i 

bilib  olgan  b ir  hay v o n n i  h a y v o n o t  b o g ‘ida  k o 'rib   ta n ish   m u m k in .

Tanish  m a ’lum   darajada  h a r b ir  idrok jarayonining  tarkibiy  elem en tid ir.