P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

0 ‘xshashlik  assotsiatsiyalar 

— idrok  qilinayotgan  narsa  bilan  esga 

olinadigan  narsa  o'rtasida  o'xshash  belgilar bo'lganda  vujudga  keladigan 

bog'lanishlardir.  Qush  bilan  samolyot  yoki  tarkibida  bir-biriga  o'xshash 

tovushlar bor so'zlar o'rtasidagi  assotsiatsiyalar shu jumladandir.

Qarama-qarshilik  (kontrakt)  assotsiatsiyalar 

hozir idrok  qilinayotgan

---

narsa bilan  ilgari  idrok  qilingan  narsa  o‘rtasida  qarama-qarshilik yuz ber- 

ganda  hosil  boMadigan  assotsiatsiyadir (masalan,  yoruglik va qorongMlik).

0 ‘xshashlik  va  qarama-qarshilik  asosidagi  assotsiatsiyalar  ko'pincha 

tashqi, ahamiyatsiz va tasodifiy belgilar asosida hosil bo‘ladilar.  Ular turli 

vaqtda esda olib qolingan tasawurlar o'rtasida ham hosil bolishlari mum­

kin.  Bu  xildagi  assotsiatsiyalar bir-biridan  batamom  farq  qilgan  narsalar 

o'rtasida  ham  voqe  boMmog'i  mumkin.  Daraxtning  bir xilini  majnun  ki­

shi  obraziga  o'xshatib,  majnuntol  deb  atalishi  bunga  misol  bo'la  oladi 

(daraxtga  berilgan  nom  shu  bilan  izohlansa  kerak).

Mohiyati va ma’nosi jihatidan bir-biridan tamomila uzoq bo‘lgan so'zlar 

o'rtasida  ham  assotsiatsiya  hosil  boMmog'i  mumkin.  Masalan,  mix  va 

apelsin  degan  so'z  bir  necha  marta  ketma-ket  takrorlansa,  bu  so'zlar 

o'rtasida  assotsiatsiya  hosil  boMadi,  natijada  keyinchalik  bu  so'zlarning 

bittasi  esga  tushsa,  ikkinchisi  ham  albatta  esga  tushadigan  boiib  qoladi. 

Bu  so'zlar  o'rtasida  bogManishlar  hosil  bolishiga  sabab,  ularning  faqat 

birin-ketin  takrorlanishidir.

Shuningdek,  ayni  zamon  yoki  birin-ketin  paydo  boigan  yoki  ta'siri 

bir xil  boigan  sezgilar o'rtasida  ham assotsiatsiyalar voqe  boiadi.  Idrok­

ning  mazmunga ega bolishi  ham  shu  xil  assotsiatsivalarni  mavjudligi  bi­

lan  izohlanadi.  Ba’zan  o'quvchi  hisob jadvalini  o'rganar ekan.  u jadval- 

dagi  yonma-yon  sonlarni  ma’nosini  o'qimasdan,  masalan.  uch-u  uch 

to'qqiz,  uch-u  to'rt  o'n  ikki  deb  takrorlavverishi  mumkin.  Jadvalni  shu 

usulda yod  olgan  o'quvchi  odatda to'rt  marta  uch  qancha  boiadi.  degan 

savolga javob bera  olmay  qoladi.

Assotsiatsiya  ma’no jihatdan  bir-biri  bilan  sira  bog'lanmagan  ayrim 

bo'g'inlar o'rtasida ham paydo bo'lmog'i mumkin,  masalan, «mich-tich». 

«babbi-mabbi»  va  hokazolar.

Bironta  material  (masalan,  kitob  matni)ning  ma'nosini  butunlay  tu- 

shunmasdan  faqat  mexanik  sur’atda  aynan  esda  qoldirish  mumkin.  Esda 

olib  qolishda  qancha  ko‘p  va  xilma-xil  assotsiatsiyalar voqe  boisa.  esda 

qoldirish  ham shunchalik mustahkam boiadi Ammo faqatgina  assotsiativ 

bog'lanishlar asosida esda  qoldirish,  xususan biror matnni shu asosda yod 

olish  kam  natija  beradi.  Yolglz  assotsiativ  boglanishlarga  suyanib  esda 

qoldirishni