P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Sinesteziya

Ba’zi  kishilarning  sezgilarida  sinesteziya  degan  hodisa  ko'riladi.  Si­

nesteziya  — ikki  sezgining  yaxlit  bir  sezgi  bo'lib  qo'shilishi  demakdir. 

Sinesteziyada sezgilardan  birontasi  muayyan  paytda bevosita ta’sir etuv- 

chi qo'zg'ovchiga ega bo'lmaydi, balki qaytariladi. Sinesteziyaning ko'proq 

uchraydigan  shakli  «rangdor  eshitish»  deb  ataladigan  hodisadir.  Bunda 

tovush  sezgisi  (shovqin,  ton,  musiqali  akkord)  ko'rish  obrazini,  ya’ni 

yorug'lik  yoki  rang tasawurini  uyg'otadi.

Kompozitorlardan A. Skryabin,  F. List, N. Rimskiy-Korsakovda «rang­

dor eshitish»  qobiliyati  bo'lganligi  ma’lum.  Ularga  har bir tovush  muay­

yan  rangli  bo'lib tuyulgan.  Masalan,  Skryabin «do»da «iroda baxsh etuv- 

chi qizil rang» bor,«re»da «nurafshon sariq rang» bor, «mi»da «havo rang» 

bor deb  hisoblagan  va hokazo.

Sinesteziya kishilarning taxminan  12 foizida uchraydi,  «rangdor eshi­

tish» kishilarning 4 foizida ko'riladi. Sinesteziya hodisalarini ko'rsatadigan 

ayrim  so'zlami  adabiy  tildan  topish  mumkin.  Masalan,  «istarasi  issiq»,

---

«basharasi  sovuq»,  «yumshoq  ko‘ngiI»,  «tosh  yurak»,  «shirin  so‘z»,  «sas- 

siq so‘z»  deb gapiradilar va  hokazo.

Sinesteziyaning  mohiyati  hali  to‘liq  aniqlanganicha  yo‘q.  Sezgilar- 

ning  har xil  turlariga  xos bo‘lgan  hissiy  (emotsional)  momentning  umu- 

miyligi tufayli sinesteziya ro‘y beradi, deb hisoblanadi.  Qanday bo'lmasin 

biron  sezgi  (masalan,  tovush  sezgisi)  bo'lganda  umumiy  hissiy  moment 

assotsiatsiya  yo'li  bilan  boshqa  bir tasawumi,  masalan,  rang  tasawurini 

tug'diradi.

Sinesteziyaning fiziologik negizi, aftidan, shunda bo'lsa kerakki, bosh 

miya po'stining ayrim markazlari o'rtasida shartli bog'lanish  hosil  bo'lib, 

mustahkam  o'rnashib qoladi.