P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Ko‘rish  sezgisi jarayoni

Rang va yorug'likni  ko'rish organining yordami bilan  sezish jarayoni 

qanday voqe bo'ladi?  Rang va yorug'lik sezish jarayonlarining o'z xususi­

yatlari  bor.

Rang sezish jarayonlarini tushuntirib beradigan eng mashhur nazariya 

«uch  rangni  ko'rish»  nazariyasidir.  Bu  nazariyaning  asosiy  qonun-qoi- 

dalarini  rus  olimi  М.  V.  Lomonosov  1756-yildayoq  bayon  qilib  bergan 

edi.  Ma’lum  nemis  fiziologi  va  fizigi  Gelmgolts  Lomonosovdan  100  yil 

keyin  o'sha  nazariyani to'la bayon  qilib  berdi.  Bu  nazariyaga  ko'ra,  to'r 

pardaning kolbachalarida uchta asosiy element bor.  O'sha elementlardan 

birining  alohida  qo'zg'alishi  qizil  rang  sezgisini,  ikkinchi  birining 

qo'zg'alishi  yashil  rang sezgisini va  uchinchi  birining  qo'zg'alishi  binaf­

sha  rang  sezgisini  hosil  qiladi.  Yorug'lik  to'lqinlari  birdaniga  uchta  ele- 

mentni  bir xilda qo'zg'asa, oq rang sezgisi  hosil  bo'ladi.  Lekin,  yorug'lik 

to'lqinlari  ikki  yoki  uch  elementga  ta’sir  etsa-yu,  ammo  bu  ta’sir  bir 

tekisda bo'lmasa,  u  holda sezuvchi  elementlardan  har birining qanchalik 

qo'zg'alganligiga qarab,  har xil  rang sezgilari  hosil  bo'ladi.

Yuqoridagi  rasm  turli  ranglarning  qanday  sezilish jarayonini  yaqqol 

ko'rsatib  beradi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

16-rasm. 

Uch  rangni  k o ‘rish 

nazariyasining sxemasi.

Spektming rang sezuvchi ele- 

mentlar qo‘zg‘alish kuchiga qa­

rab  hosil  boMadigan  ayrim 

ranglarining bosh harflari sxema- 

da ko'rsatilgan. Sxemadagi figu- 

ralar  rang  sezuvchi  elementlar- 

ning 

qo'zg'alish 

kuchini 

ko'rsatadi.  «Uch rangni ko'rish» 

nazariyasi rang sezish jarayonlar- 

idagi  ko'ruv  organining  rolini 

ochib berishda eng ma’qul naza- 

riya deb  hisoblanadi.  Ammo bu 

nazariya haqiqatda ehtimolga eng 

yaqin  gipotezadir,  chunki  kol- 

bachalarda rang sezuvchi uch el- 

ementning borligi  hali  aniq  isbot etilgan  emas,  balki faraz qilinadi,  xolos.

Hozirgi  vaqtda  psixologlar va fiziologlar ranglarni  sezish yolg'iz  to'r 

pardasidagi jarayonlar bilangina emas, balki boshqa miya po'stida bo'ladigan 

jarayonlar bilan  ham  bogMiq  ekanligini  isbotlashga  harakat  qilmoqdalar. 

Yorug'lik sezishda ro'y beradigan spetsifik jarayonlar mukammalroq tek- 

shirilgan.  Tayoqchalarda ko'rish 

purpuri 

degan  maxsus  modda bor ekan. 

Ko'zga  yorug'lik  ta’sir etganda  ko'rish  purpuri  kimyoviy  yo'l  bilan  par- 

chalanib, tarkibiy qismlariga bo'linib ketadi.  Ko'rish purpurining shu tariqa 

parchalanish jarayoni ko'rish nervini qo'zg'ab, yorug'lik sezgisi hosil bo'ldi. 

Qorong'ida purpur yana tiklanadi.