P. Gulyamov, R. QuRbonniyozov, m avEzov, n. SaiDova

    
   
16­§.
    
yER  yuzaSi  RElyEfininG  aSoSiy
                         ShakllaRi
G
lobus  yoki  dunyoning  tabiiy  xaritasiga  bir  nazar  tashlasangiz, 
Yer  yuzasining  juda  notekis  ekanligini  ko‘rasiz.  Ba’zi  joylar  keng 
tekisliklardan,  boshqa  joylar  esa  tog‘li  o‘lkalardan  iborat.  Okeanlar 
tagi ham quruqliklarga o‘xshagan, juda notekis. Yer yuzasining bunday 
notekisligiga Yerning ichki kuchlari
 asosiy sabab bo‘lgan. Bu kuchlar 
ta’sirida  Yer  yuzasining  ayrim  joylari  ko‘tariladi,  boshqa  joylari 
cho‘kadi, Yer po‘sti yorilib, lavalar oqib chiqadi, vulqon tog‘larini hosil 
qiladi. Yer qimirlashlar ham Yer yuzasi relyefini o‘zgartiradi.
Yer yuzasi relyefini tashqi kuchlar ham o‘zgartiradi. Tashqi kuchlar 
suv, shamol, muzliklar, Quyosh nuri, organizmlardan iborat. Suv tog‘ 
jinslarini  yemiradi,  oqizib  ketadi  va  past,  chuqur  joylarni  to‘ldiradi, 
vodiylar, daralarni hosil qiladi. Chuqur joylarning o‘rnida tekis yerlar 
bunyod  bo‘ladi.  Shamol  mayda  jinslarni  uchirsa  ham  uzoq  vaqtda 
juda ko‘p miqdordagi qumlarni uyub tashlaydi. Qattiq toshlar kunduzi 
Quyosh nuridan qiziydi, kechasi soviydi. Natijada yorilib, asta-sekin 
maydalanib ketadi.
Xullas, tashqi kuchlar tog‘larni yemirib, chuqurliklarni to‘ldiradi, 
ya’ni, Yer yuzasidagi baland-pastliklarni tekislaydi. Shunday qilib, ichki 
kuchlar bilan tashqi kuchlar bir-birlariga butunlay teskari ish bajaradi. 
Ya’ni  ichki  kuchlar  baland-pastliklar  hosil  qiladi,  tashqi  kuchlar  esa 
ularni tekislaydi.
Materiklar va okeanlar Yer relyefining eng yirik shakllaridir.
materiklar –
 Yer po‘stining ko‘tarilib qolgan eng yirik bo‘laklari. 
Materiklarning  katta  qismi  okean  suvlaridan  ancha  baland  ko‘tarilib 
turadi. Yer sharida 6 ta materik bor. Bular: Yevrosiyo, Afrika, Shimoliy 
Amerika, Janubiy Amerika, Antarktida va Avstraliya (38-rasm).