P. G‘ulomov, O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi X. Inog‘omov

Maydoni – 9599 ming km
2
.
Aholisi (2018-y.) – 1394 mln.
Poytaxti – Pekin.
http://eduportal.uz

---

119
jahon bo‘yicha yetakchi o‘rinlarni egallaydi. Xitoyda Yanszi, Xuanxe, 
Amur singari Yevrosiyoning eng yirik daryolari oqadi. Gidroenergetika 
resurslari hajmiga ko‘ra, u dunyoda birinchi o‘rinda turadi.
54-rasm.
Buyuk Xitoy 
tekisligi.
55-rasm.
G‘arbiy Xitoydagi cho‘l 
landshafti.
Aholisi. 
2018-yil holatiga ko‘ra, Xitoy aholi soni (1 mlrd. 394 mln. 
kishi) bo‘yicha jahondagi yetakchi davlatdir. Hozirgi vaqtda Xitoyda jahon 
aholisining 18 % dan ortig‘i yashamoqda. 
Xitoyda bir necha o‘n yillar davomida (2016-yilgacha) aholi ko‘payishini 
kamaytirishga qaratilgan «bir oilaga bir bola» tamoyiliga asoslangan davlat 
siyosati amalga oshirilgan edi. Buning ta’sirida tabiiy ko‘payish, 2018-yil-
ga kelib, 0,5 % gacha tushgan, lekin shunda ham Xitoy aholisi yiliga 
7–8 mln. kishiga ko‘paymoqda.
Aholining etnik tarkibiga ko‘ra, Xitoy ko‘pmillatli davlat hisoblana-
di. Aholisining 90% dan ko‘prog‘ini xitoyliklar – xanlar tashkil qiladi. 
Ammo rasmiy ma’lumotlarga binoan, mamlakatda xanlardan tashqari, 
55 ta mahalliy millat va elatlar yashaydi. Bulardan eng yiriklari uyg‘urlar, 
mo‘g‘ullar, tibetliklar, dunganlar, manjurlar va boshqalardir (56-rasm). 
Xitoyliklar (xanlar)
Uyg‘urlar
Tibetliklar
56-rasm. 
Xitoy – ko‘pmillatli davlat.
http://eduportal.uz

---

120
Dinlardan keng tarqalgani konfutsiylikdir. Shu bilan birga, Xitoyda 
daosizm, buddizm, islom, xristianlik dinlariga e’tiqod qiluvchilar soni ham 
ancha. Musulmonlar, asosan, Shinjon-Uyg‘ur muxtor rayonida yashaydi.
Mamlakat aholisi hududiy jihatdan notekis taqsimlangan. Aholining 
o‘rtacha zichligi har 1 km
2
maydonga 145 kishini tashkil qilgan holda, bu 
ko‘rsatkich Xuanxe va Yanszi daryolari oralig‘idagi tekislikda 800–1000 
km
2
/kishini, Tibet tog‘ligida esa 1–2 km
2
/kishini tashkil etadi. Aholining 
90 % i mamlakat hududining 1/3 qismida istiqomat qiladi.
Xitoyda 2011-yilda shahar aholisining ulushi 50 % dan ortdi va hozirgi 
kunda urbanizatsiya darajasi 60 % atrofida bo‘lmoqda. Bu ko‘rsatkich tez 
sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. Mamlakatdagi eng yirik shaharlar qato-
riga Shanxay, Pekin, Gonkong, Chendu, Guanchjou, Tyanszin, Uxan va 
boshqalar kiradi. 
1. Xitoy davlat tuzumining xususiyatlari nimalardan iborat?
2. Xitoyning sharqiy va g‘arbiy qismlari tabiiy sharoitidagi tafovutlarni 
izohlang.
3. Xitoyda aholining tabiiy ko‘payishini tartibga solish borasida qanday davlat 
siyosati ancha vaqt davomida olib borilgan edi?
4. Xitoy aholisining joylashuviga tabiiy sharoit qanday ta’sir ko‘rsatgan?