О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

Denitrifikatsiya  jarayoni. 
Muhit  (tuproq)  tarkibidagi  nitrit,  nitrat,  ammiak 
va  amin  birikmalaridagi  azot  ba’zi  mikroorganizmlar  tomonidan  molekulyar 
azotgacha qaytariladi. Bu jarayonni 
denitrifikatsiya jarayoni
 deyiladi. 
Denitrifikatorlar  tabiatda  keng  tarqalgan  bо‘lib,  tuproqda,  daryo  va  hatto 
dengiz  suvlarida  ham  uchraydi.  Bu  mikroorganizmlar  Shimoliy  muz  okeanida 
hayot  kechirganliklari  rus  olimi  B.  L.  Isachenko  tomonidan  aniqlangan.  Potapov 
ma’lumotlariga  kо‘ra,  denitrifikatorlarning  miqdori  bahor  va  kuz  fasllarida 

---

63 
 
kо‘payib, yoz faslida kamayadi, ular tuproqning 10–15 sm chuqurligidagi qavatiga 
joylashadi. 
Denitrifikatorlar  ta’siridan  tuproqdagi  nitratlarning  miqdori  kamayadi.  Shu 
sababli  ular  qishloq  xо‘jaligiga  ziyon  keltiruvchi  jarayonni  qо‘zg‘ovchi 
mikroorganizmlar qatoriga kiradi. 
Denitrifikatsiya jarayoni quyidagi ikki xil kо‘rinishda yuz beradi: 
a)  nitrat  kislota  bilan  amid  birikmalari  о‘rtasida  rо‘y  bergan  reaksiyalar 
vaqtida  azot  erkin  holda  ajralib  chiqadi,  natijada  tuproq  tarkibidagi  nitratlar 
miqdori  kamayadi;  bu  shakldagi  denitrifikatsiya  jarayonida  tirik  mikroorganizm 
(bakteriya) lar qatnashmaydi; 
b)  denitrifikatsiya  jarayonining  ikkinchi  xili  turli–tuman  bakteriyalarning 
ishtirokida  о‘tadi,  ular  molekulyar  azotdan  tashqari  kо‘p  miqdorda  CO2  gazi 
ajratadi, bu reaksiya natijasida tо‘plangan karbonat tuzlari hisobiga muhit (tuproq) 
ning ishqoriylik xususiyati kuchayadi. 
Denitrifikatorlar  fakultativ  anaerob  organizmlar  bо‘lib, ular  aerob sharoitda 
uglevod,  spirt,  organik  kislota  va  boshqa  organik  birikmalar  bilan 
oziqlanayotganida,  bu  birikmalarni  oksidlash  uchun  erkin  kisloroddan 
foydalaniladi. 
Anaerob  sharoitda  yashagan  vaqtida  esa  moddalarni  oksidlash  uchun 
nitratlar tarkibidagi kislorodni sarflaydi. Shu paytda nitrat tarkibidagi azot elementi 
ammiak  va  molekulyar  azotgacha  qaytariladi.  Yuqorida  aytib о‘tilgan  oksidlanish 
reaksiyalari natijasida hosil bо‘lgan energiya denitrifikatorlarning hayot faoliyatida 
sarflanadi.