О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

5.  Murakkab  viruslar.
  Bu  guruhga  biologiyasi  va  morfologiyasi  juda 
xilma  xil,  yuqorida  keltirilgan  viruslardan  o`zining  murakkab  tuzilishi  bilan 
viruslar  kiradi.  Miksoviruslar  (gripp,  OITS  virusi,  qushlar  o`lati  virus  va 
boshqalar)  shu  guruhga  kirib,  ancha  katta  (100-250  millimikron)  va  kompleks 
struktura  hosil  qiladi.  Miksoviruslarga  xos  xususiyatlardan  biri  polimorfizm  va 
virus zarrachasi ichida spiral strukturasiga ega nukleoroteid ipining borligidir. 
Kolbasimon viruslar ham murakkab viruslar guruhiga kirib, virus zarrasida 
ikki morfologik qism-bosh va dum qismi borligi bilan harakterlanadi. Bu guruhga 
ko`pgina  bakteriya,  aktinomitset,  chechak  va  ba'zi  hayvon  viruslari  kiradi.  Virus 
zarrachalarining  o`ziga  xos  tuzilishi  uning  asosiy  funktsiyasi-o`ziga  o`xshash 
zarrachalarini hosil qilish vazifasini bajarish imkoniyatini beradi. Nuklein kislotasi 
virusning  genetik  funktsiyasini  bajarsa  oqsil  qismi  nuklein  kislotani  tashqi 
muhitdan  to`la  muhofaza  qilib,  virus  zarrasining  avtonomligini  ta'minlaydi  va 
uning turg`unligini oshiradi. 
Yuqorida  bayon  etilgandek,  Atabekov  I.G.  (1971)  viruslarni  morfologiya 
va  tuzilishining  murakkabligiga  qarab,  guruhlarga  ajratgan  bo`lsa,  Gibbs  va 
Xarrison  (1978)  o`simlik  viruslarini  nuklein  kislotalari,  ularning  tiplari,  virion, 
virus  tarqatuvchi  hashoratlari  va  boshqa  xususiyatlari,  kriptogrrammalari  va 
boshqa  xususiyatlariga  asoslangan  holda  spiral  simmetriya  asosida  tuzilgan 
tayoqchasimon  va  ipsimon  zarrali  viruslar  hamda  izometrik  zarrali  viruslarga 
bo`ladi.  
Kriptogrammada  quyidagi  elementlar  bo`lib,  virus  xususiyatlari  harflar 
orqali  belgiladi.  Har  bir  kriptogramma  4  juft  simvollardan  iborat.  Simvollar, 
nuklein kislota tipi va molekuladagi zanjirlar sonini ifodalaydi. 
Birinchi  juftlik.  Nuklein  kislota  tipi  va  molekuladagi  zanjirlar  sonini 
ifodalaydi.