О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

Prokariotlarga  umumiy  ma’lumot  va  shakllari.
  Bakteriyalarning  tuzilishi 
va ahamiyati. Anton van Lavenguk dastlab mikroblarni mikroskop ostida ko‘rgan 
va  mikrobiologiya  morfologiyasiga  asos  solgan.  Lui  Paster  mikrobiologiya 
fizologiyasiga  asos  soldi.  Prokariotlarning  yadrosi  to‘liq  shakllanmagan  bo‘lib, 
ularga  bakteriyalar,  ko‘k-yashil  suvo‘tlari  –  sianobakteriyalarni  misol  qilishimiz 
mumkin.  Bakteriyalar  yashash  joyiga  qarab  aerob  (kislorodli  muhitda  yashovchi) 
va  anaerob  (kislorodsiz  muhitda  yashovchi)  xillarga  bo‘linadi.  Oziqlanish  turiga 
qarab  avtotrof  va  geterotrof  bakteriyalar  mavjud.  Geterotrof  bakteriyalar  tayyor 
organik  moddalar  bilan  oziqlansa,  avtotrof  bakteriyalar  anorganik  moddalardan 
organik  moddalarni  sintezlash  xususiyatiga  ega.  Geterotrof  bakteriyalarning 
ko‘pchiligi  parazit  yoki  saprofit  oziqlanadi.  Autotrof  bakteriyalar  fototrof  xillari 

---

31 
 
anorganik  moddalardan  organik  moddalarni  sintezlashda  quyosh  energiyasidan 
foydalansa,  xemototrof  bakteriyalar  anorganik  moddalarni  oksidlanishi  hisobiga 
ajralgan  energiyadan  foydalanadi.  Prokariotlarda  haqiqiy  yadro  bo‘lmaydi, 
xromosomasi sitoplazmada erkin halqasimon joylashgan bo‘ladi. Hujayra markazi 
va  mitotik  ip  bo‘lmaydi.  Hazm  qiluvchi  vakuolalari  va  plastidalari  bo‘lmaydi, 
ba’zilarida  masalan  fototrof  bakteriyalarda  plastida  vazifasini  bajaruvchi 
membranalar  to‘plami  va  gazli  vakuolalar  bo‘ladi.  Bakteriya  hujayrasi  oddiy 
bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadi. Hujayra qobig‘i murein (polisaxarid va kam sonli 
aminokislotalar birikmasi) moddasidan tashkil topgan. 
Bakteriyalarning  ko‘pchiligi  geterotrof  oziqlanadi.  Bakteriyalar  bir  hujayrali, 
ba’zan  ipsimon  yoki  shoxlangan,  koloniyali  bo‘lib  shakl  jihatidan  3  guruhga 
ajratiladi:  
1. Sharsimon – kokklar  
2. Tayoqchasimon – batsillalar  
3. Buralgan – vibrionlar, spirillalar.