O'zR. Konst u'yr kitabi. Orinbetov n

Ombudsman – (shvedshe «hombuldsman», «a’lle kimnin’ ma’pin qorg’awshi’») 
ma’mleket organlari’ ta’repinen insan huquqlari’n qorg’awshi’ wa’kil. Ombudsman 

---

36
da’slep 1809-ji’li’ Shveciyada payda boldi’. Ha’zirgi ku’nde bunday institut du’nyani’n’ 
110 nan arti’q ma’mleketlerinde bar. 
Wo’zbekstan Respublikasi’nda insan huquqlari’n qorg’aw tarawi’nda Oliy 
Majlistin’ insan huquqlari’ boyi’nsha wa’kilinin’ (Ombudsman) worni’ ayri’qsha 
a’hmiyetke iye. 1995-ji’l 23-fevralda Oliy Majlistin’ insan huquqlari’ boyi’nsha wa’kili 
lawazi’mi’ sho’lkemlestirildi ha’m 1997-ji’l 24-aprelde bolsa «Wo’zbekstan 
Respublikasi’ Oliy Majlisinin’ insan huquqlari’ boyi’nsha wa’kili (Ombudsman) 
haqqi’nda» g’i’ Ni’zami’ ha’m usi’ ni’zamni’n’ 2004-ji’l 27- avgustta 22 statyadan 
ibarat jan’a redakciyasi’ qabi’l yetildi. Wo’zbekstan aymag’i’nda
keminde 5 ji’l turaqli’ 
jasag’an, 25 jastan kishi bolmag’an Wo’zbekstan puqarasi’ ombudsman lawazi’mi’na 
saylani’wi’ mu’mkin.
Ombudsman Wo’zbekstan Respublikasi’ Ni’zamshi’li’q palatasi’ 
ha’m Senati’ ta’repinen 5 ji’l mu’ddetke saylanadi’. Ombudsman lawazi’mi’na talaban 
Wo’zbekstan Respublikasi’ palatalari’ ko’rip shi’g’i’wi’ ushi’n Wo’zbekstan 
Respublikasi’ Prezidenti ta’repinen usi’ni’ladi’.
1995-ji’ldan ha’zirge shekem 
Wo’zbekstan Respublikasi’ ombudsmani’ – Sayyora Rashidova. Insan huquqlari’ 
boyi’nsha 
wa’kilge 
«Wo’zbekstan 
Respublikasi’nda 
ma’mleket 
uyi’mlari’, 
puqaralardi’n’ wo’zin-wo’zi basqari’w uyi’mlari’, ka’rxanalar, mekemeler, sho’lkemler, 
ja’miyet birlespeleri ha’m lawazi’mli’ shaxslar ta’repinen insan huquqlari’n ta’miyinlew 
haqqi’ndag’i’ 
Konstituciya 
ha’m 
basqa 
ha’rekettegi 
ni’zamlar 
hu’jjetlerine 
boysi’ni’wi’ni’n’ na’tiyjeliligi u’stinen parlament qadag’alawi’n wornati’w» wa’killigi 
berilgen. Insan huquqlari’ boyi’nsha wa’kildin’ xi’zmeti ni’zamg’a muwapi’q, 
tiykari’nan: puqaralardi’n’ shag’i’mlari’ ha’m arzalari’n qabi’l yetiw ha’m ko’rip 
shi’g’i’w, wolardi’n’ huquqlari’ buzi’lg’an bolsa, wolardi’ tiklew boyi’nsha shara-ilajlar 
qollawdan; ja’miyettin’ a’zzirek 
qatlamlari’na (balalar, hayallar, mayi’plar, qariyalar, 
qamaqtag’i’lar ha’m ba’sqalarg’a) qarata insan huquqlari’ ma’seleleri boyi’nsha 
Wo’zbekstan Respublikasi’ ni’zamlari’ ha’m xali’q arali’q konvenciyalarg’a a’mel 
qi’li’wi’n wo’z baslamasi’na muwapi’q qadag’alawdan wo’tkeriwden; insan huquqlari’ 
haqqi’ndag’i’ ni’zamshi’li’qti’ jetilistiriwde ha’m woni’ xali’q arali’q standartlarg’a 
muwapi’q halg’a keltiriwge ja’rdem beriw; insan huquqlari’n hu’rmet yetiw tarawi’nda 
ja’miyetshilik pikirin ku’sheytiwge qarati’lg’an xabar-ag’arti’wshi’li’q ha’m talqi’law 
jumis’lari’n a’melge asi’ri’w; insan huquqlari’n ju’zege keltiriw tarawi’nda si’rt yel 
ta’jiriybesin u’yreniw maqsetinde xali’q arali’q birge islesiwdi ku’sheytiwden ibarat. 
1998-ji’lda Ombudsmanni’n’ sud ha’m huquqti’ qorg’awshi’ mekemeler menen 
wo’z ara baylani’slari’ islep shi’g’i’li’p turmi’sqa yengizilmekte. Bunnan go’zlengen 
maqset insan huquqlari’ haqqi’ndag’i’ ni’zamshi’li’qti’n’ wori’nlani’wi’ u’stinen 
qadag’alawdi’ ku’sheytiw boyi’nsha Ombudsman jumi’si’ni’n’ na’tiyjesin asi’ri’w, 
puqaralardi’n’ huquqlari’ni’n’ a’melge tikleniwin ta’miyinlew, insan huquqlari’n 
qorg’aytug’i’n ma’mleket mekemeleri wa’killik ha’m imkaniyatlari’nan ja’ne de 
na’tiyjelirek paydalani’wg’a bag’darlang’an. 
Oliy Majlistin’ insan huquqlari’ boyi’nsha wa’kilinin’ (Ombudsman) 2005–2009-
ji’llardag’i xi’zmeti dawami’nda Ombudsman puqaralardan kelip tu’sken ja’mi 44370 
(wolardan 7074 ta’kirar) arza ha’m shag’i’mlardi’ ko’rip shi’qqan
.
Bunnan ma’mleket turmi’si’nda puqaralardi’n’ huquqlari’n ta’miyinlewde 
Ombudsmanni’n’ xi’zmetine di’qqatti’n’ ja’ne de arti’p ati’rg’anli’g’i’n ko’remiz degen 
juwmaq shi’g’ari’w mu’mkin.

---

37
Ombudsman Wo’zbekstan Respublikasi’ni’n’ «Oliy Majlistin’ insan huquqlari’ 
boyi’nsha wa’kili (Ombudsman) haqqi’nda»g’i’ Ni’zamni’n’ 13-statyasi’na muwapi’q 
to’mendegishe huquqlarg’a iye: 
-
shag’i’mlardi’ ko’rip shi’g’i’w; 
-
arzago’yge wo’z huquq, yerkinlik ha’m ma’plerin qorg’aw qurallari’ 
ha’m formalari’n ko’rsetiw; 
-
shag’i’mdi’ sheshiwge wa’killigi bolg’an sho’lkem yamasa lawazi’mli’ 
shaxslarg’a jo’neltiw; 
-
arzago’ydi woni’n’ huquq, yerkinlik ha’m ni’zamli’ ma’plerine 
baylani’sli’ hu’jjetler, qararlar ha’m basqa materiallar menen tani’sti’ri’w; 
-
ni’zam hu’jjetlerine qayshi’ bolmag’an shara-ilajlardi’ ko’riw. 
Wa’kil hu’jjetlerdi ko’rip shi’g’i’w, tekseriw waqti’nda ni’zamni’n’ 14-statyasi’nda 
ko’rsetilgen huquqlardan paydalanadi’: 
-
sho’lkem ha’m lawazi’mli’ shaxslarg’a ani’qlani’wi’ lazi’m bolg’an 
jag’daylardi’ tekseriwge ja’rdem sorap xabarlasi’w; 
-
shag’i’m boyi’nsha jag’daylardi’ ani’qlaw ushi’n sho’lkem wa’killeri ha’m 
lawazi’mli’ shaxslardi’ mira’t yetiw; 
-
shag’i’mdi’ tekseriw ushi’n za’rur hu’jjetlerdi, material ha’m basqa 
mag’luwmatlardi’ soraw ha’m ali’w; 
-
shag’i’m boyi’nsha lawazi’mli’ shaxslardan tu’sindirmeler ali’w; 
-
sho’lkem ha’m qa’nigelerge ani’qlani’wi’ za’ru’r jag’daylar boyi’nsha 
juwmaqlar tayarlawdi’ tapsi’ri’w; 
-
sho’lkem ha’m lawazi’mli’ shaxslar ta’repinen insan huquqlari’, 
yerkinlikleri ha’m ni’zamli’ ma’plerine tiyisli ma’seleler boyi’nsha wo’tkerilip 
ati’rg’an tekseriwlerge qatnasi’w; 
-
uslang’an yamasa qamaqta saqlani’p ati’rg’an adam menen ushi’rasi’w 
ha’m gu’rrin’lesiw; 
-
insan huquqlari’n buzi’w jag’daylari’ ani’qlang’an sho’lkem yamasa 
lawazi’mli’ shaxslarg’a juwapkershilikigi haqqi’nda xat penen xabarlasi’w 
si’yaqli’lardan ibarat. 
Insan huquqlari’ boyi’nsha wa’kilge mu’rajat yetip ati’rg’an shaxs wo’z 
shag’i’mi’nda familiyasi’, ati’, a’kesinin’ ati’, ma’nzili, shag’i’m yetip ati’rg’an 
sho’lkemnin’ ati’, lawazi’mli’ shaxsti’n’ familiyasi’, ati’, a’kesinin’ ati’ ko’rsetiliwi, 
arzago’ydin’ pikirinshe woni’n’ huquqlari’ni’n’ buzi’li’wi’na ali’p kelgen ha’reket 
yamasa ha’reketsizlik mazmuni’ bayan yetiliwi za’ru’r. 
Shag’i’mg’a 
arzago’ydin’ 
talaplari’n 
tasti’yi’qlaytug’i’n 
hujjetler 
basqa 
mag’luwmatlar qosi’msha yetiledi. 
Wa’kil jag’daydi’ tekseriw na’tiyjelerine muwapi’q: 
-
arzago’yge ko’rip shi’g’i’w na’tiyjelerin ma’lim yetiwi; 
-
ha’reketleri 
ha’m 
ha’reketsizliginde 
puqaralardi’n’ 
huquqlari’, 
yerkinlikleri ha’m ni’zamli’ ma’pleri buzi’lg’anli’g’i’ ani’qlang’an sho’lkem 
yamasa lawazi’mli’ shaxslarg’a buzi’lg’an huquqlari’n tiklew boyi’nsha 
usi’ni’slar bayan yetilgen wo’z juwmag’i’n jiberiwi sha’rt. 
-
bunda wa’kildin’ juwmag’i’n alg’an sho’lkem yamasa lawazi’mli’ shaxs 
ta’repinen ma’sele aqi’ri’na jetkeriliwi lazi’m. 

---

38
Respublika Prezidenti pa’rmani’ menen 1996-ji’l 31-oktyabrde Insan huquqlari’ 
boyi’nsha Milliy woray sho’lkemlestirildi. Bul milliy woray ma’mleketke qarasli’, 
talqi’law, ma’sla’hat, mekemeler arali’q ha’m muwapi’qlasti’ri’w uyi’mi’ yesaplanadi’. 
Woraydi’n’ xi’zmet bag’darlari’ tikkeley insan huquqlari’n a’melge asi’ri’wda ayri’qsha 
a’hmiyetke iye boli’p, wol bir qatar juwapkershilikli wazi’ypalardi’ wo’z aldi’na 
qoyadi’.