Озод МЎъмин буюк амир темур

 
 
* * * 
Сафавийлар... 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
14

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
Сиз Эрон ва Озарбайжонда узоқ давр ҳукмронлик қилган бу 
шоҳлар сулоласи ҳақида эшитганмисиз? Агар озгина бўлса ҳам 
тарихга қизиқсангиз, албатта билишингиз керак. Ҳар қандай 
онгли инсон ўз халқининг, ўз ватанининг тарихига, ўтмишини 
яхши билиши керак.
Сафавийлар энг аввало туркийлардир. 
Ушбу кунларда турк деганда фақат Туркияда яшовчи халқ 
тушуниладиган калтафаҳмлик замони ўтди. Улар ҳам, 
озарбайжонлар ҳам Сирдарё бўйларида яшаган Салжуқ 
бошчилигидаги катта туркий уруғнинг авлодларидир.
Сафавийлар Ордобилда (ҳозирги Эрон ҳудудида) яшовчи 
шайхлардан чиққан сулоладир. Бу авлодиинг ҳам сенга, «Буюк 
Амир Темур ёқути», алоқаси бор. Ўзинг нима дейсан, 
вужудингда ахборот қолганми бу ҳақда?
– 
Маълумот бор. Фақат жуда оз. Менинг сиртимга яна бир 
шоҳ – Аббос Сафавийнинг номи ёзилганини биламан холос. 
Лекин, минг афсуски, вақти келиб, бу ёзув ҳам, илгариги 
битиклар ҳам – барчаси ўчирилди. Қип-қизил чўғдек вужудим 
нола чекди, бироқ фойдаси йўқ эди. Ана шу оғриқлар кўп 
воқеаларнинг ёдимдан чиқишига сабаб бўлди.
– 
Майли, начора. Мен ўзим баъзи бир тахминлар қилишга 
уриниб кўраман. Сафавийларнинг Самарқанд шоҳлари билан 
бўлган алоқаларини билмоқ лозимдир. 
 
* * * 
Биринчи тахмин. 
Темурийзода Заҳириддин Муҳаммад Бобур ўз юртини 
ташлаб кетишга мажбур бўлди. Қуюндай бостириб келган 
Шайбонийхон ҳаддан ташқари кучли эди. Бобур Қобулга бориб 
ўрнашди. Хуросон султони темурийзода Ҳусайн Бойқаро ёрдам 
қўлини чўзишга улгурмай вафот этди. Унинг ўғиллари 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
15

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
Баддиузамон ва Музаффар Мирзо ўзаро келишолмай, Ҳиротда 
қўш подшоҳликни ўрнатдилар. Алоҳида сарой, алоҳида аёнлар 
ва амирлар ҳамда алоҳида қўшин. Шайбонийхон бундай қўш 
ҳокимлик – йўқ ҳокимлик эканлигини исботлади. 1507 йили 
Хуросон ерлари шайбонийлар давлатига қўшиб олинди. Бироқ 
уч йил ўтгач, сафавийлар сулоласининг биринчи вакили Исмоил 
Сафавий бу саркардани жанғда енгди. Шайбонийхон ҳалок 
бўлди. Лекин унинг давлати ҳали бақувват эди. Шунга қарамай, 
Заҳириддин Муҳаммад Бобур пайтдан фойдаланишга, 
Мовароуннаҳрга шоҳ бўлиб олишга ҳаракат қилди. У Исмоил 
Сафавийдан ёрдам олиб, 1512 йил Самарқандии қайта эгаллади. 
Бу машҳур шаҳар охирги марта темурийзодалар қўлига ўтди. 
Исмоил Сафавийнинг ёрдамчи қўшини асосан шиа мазҳабидаги 
кишилардан иборат эди. Сунний бўлмиш мовароуннаҳрликлар 
бу одамларни – қизилбошларни чиқиштирмадилар (уларнинг 
қизилбош деб аталишларига сабаб, бу кишилар ўн икки шиа 
имомлари шарафига ўн икки йўллик қизил салла ўраб 
юрардилар). Заҳириддин Муҳаммад Бобур ёрдамчи қўшинга 
қуюқ совғалар бериб, жўнатиб юборишга мажбур бўлди. 
Балки, ана шу қуюқ совғалар, Исмоилшоҳга ҳадя этилган 
туҳфалар орасида сен ҳам бормидинг, «Чироғи олам»!