Озод МЎъмин буюк амир темур

 
 
 * * *
– 
Ҳурматли «Чироғи олам», сиз ана ўша вақт — 1398 йил 18 
декабрдан бошлаб Буюк Амир Темур бобомизнинг кўзларини, 
дилларини қувнатгансиз. Бироқ соҳибқирон 1405 йил 18 февраль 
кечаси фонийдан бақога ўтганлар. Шундан сўнг сизга ким 
эгалик қилди? Ким сизнинг гўзалтигингиз, ноёб хислатли 
қувватингиздан баҳрамад бўлган? 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
11

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
* * * 
Буюк Амир Темур ўз васиятида амирзода Пирмуҳаммад 
Жаҳонгирни Самарқанд тахтига валиаҳд ва қойиммақом деб 
эълон қилди. Ҳузурида турган барча фарзанд ва аъёнларга 
мамлакат ва миллатнинг, халқ ҳамда лашкарнинг аҳволидан 
доимо бохабар бўлиб туришни буюрди. 
Бироқ ҳар қандай эзгу тилак ва ниятлар ҳамиша ҳам ижобат 
бўлавермас экан. Темурийзодаларда оқаётган Буюк Амир Темур 
қони ўз ишини қилди. Бир Буюк иккинчи Буюкка бўйсунишни 
истамади. Қариндошлик, ака-укалик бир чеккага йиғиштириб 
қўйилди. Натижа маълум: буюк Амир Темур мамлакати — Қора, 
Эгей ва Ўрта ер денгизларидан то Ҳиндистопнннг шарқий 
чегаралари, Мўғулистон ва Хитойгача, Ҳинд океанидан бошлаб 
Москвани, Днепр бўйларини ўз ичига олган ҳудуддаги улкан 
империя бирлигини йўқотди. 
«Чироғи олам», бир неча йиллардан сўнг, ноҳақлик йўлига 
тушиб, вазиятдан фойдаланиб, бобосининг васиятини писанд 
қилмай Самарқанд тахтини эгаллаган, Буюк Амир Темурнинг 
улкан бойликларни талон-тарож қилган калтабин набира Халил 
Султонни мағлуб этиб, мамлакатда ниҳоят мўътадиллик 
ўрнатган амирзода Шоҳруҳ Мирзо қўлига ўтди.
У ҳам ёқутнинг жилвасидан ҳайратга тушди ва унинг юзига 
номини битдирди. 
1409 йилда Шоҳруҳ Мирзо ўз давлати пойтахтини Ҳиротга 
кўчирди ва Самарқанд ҳукмронлигини ўғли, ўн беш ёшли Мирзо 
Улуғбек Муҳаммад Тарағайга тоиширди. «Чироғи олам» 
ўзининг янги муносиб эгасини топди. 
Балки... Балки, ўн ёшига қадар буюк бобоси билан жангу 
жадалларда бирга юрган, соҳибқироннинг севимли ва доно аёли 
Сароймулкхоним қўлида тарбия топган ҳамда ажойиб эртакчи, 
шоир ва олим Ориф Озарийдек мураббийга эга бўлган зот ўша 
машҳур «Чироғи олам» билан болалигида ҳам мулоқотда 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
12

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
бўлгандир. Ёқутнинг юзидан, вужудидан таралаётган нур, жило 
яна бир буюк зот – Олим ва амир Мирзо Улуғбек қалбига сеҳрли 
таъсири билан коинот сирларини ўрганиш истагини солгандир. 
Балки, Буюк Амир Темурнинг бақувват вужуди ва руҳи 
кучининг маълум қисми тошга жойлашгандир ва кейинчалик 
ўша куч буюк Набирага шиддат ва билим, иштиёқ ва ишонч ато 
этгандир. Ким билади... Афсуски, Букинхем саройининг 
«Ҳиндистон» хонасидаги ёқут бу ҳақда ҳеч нарса демади. 
1449 йил октябрининг охирида Мирзо Улуғбек ўзига ҳамроҳ 
қилиб берилган Ҳожи Муҳаммад Хисрав билан Самарқандни 
тарк этди. У ҳажга отланган эди. Куни кеча қудратли ҳукмдор ва 
буюк олим бўлиб давр сураётган зотни бор-йўғи бир неча навкар 
кузатиб борар эди. Сабаби, унинг фарзанди ўзига қарши уруш 
очиб, тахтни эгаллаган ва отасини ҳажга жўнатган эди. Шунинг 
учун, Мирзо Улуғбекнинг кўнглини ғам ва ғубор эгаллаган эди. 
Отлиқлар биринчи довондан ўтиб улгурмаган ҳам эдиларки, 
орқадан чопар етиб келди. У Мирзога янги ҳукмдор – ўғли 
Абдулатифнинг фармойишини топширди. Бунга кўра Улуғбек 
подшоҳларга хос йўл анжомларига эга бўлиши учун қўшни 
қишлоққа кириб, кутиб туриши лозим эди. Буюк олимнинг 
кайфияти баттар бузилди. Қалби қандайдир бир ғаламисликни 
туйди... Аммо, чора йўқ! Бугун у – мағлуб кимса. 
Улар қўнган қўрғон ҳувиллаб ётарди. Теварак-атроф 
жимжит. Ҳаво совуқ, этни жунжиктиради. Навкарлар ҳовлига 
гулхан ёқиб, қозон осишди. Гўшт солинган қозон биқирлаб 
қайнай бошлади. Қанийди, тезроқ пишса. Овқатланишарди-да, 
уйқуга кетишарди. Собиқ ҳукмдорнинг авзойи ҳамон бузуқ эди. 
Бу ҳолат бесабаб эмас экан, шу вақтда ҳовлига Мирзо 
Улуғбекни хушламай юрувчиларнинг бири – Аббос исмли аён 
бир шериги билан кириб келди ва дафъатан шоҳга ташланди. 
Икки йил аввал Мирзо унинг отасини катта гуноҳлари учун 
ўлимга ҳукм этганди. Аббос янги ҳукмдор – Абдулатифнинг 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
13

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
олдига кириб, мен отамнинг хунини олишим керак, рухсат 
беринг, ўз вазифамни бажаришим керак, деганди ва бунга изн 
олганди, яъни шоҳлик қилаётган ўғил ўз отасининг 
ўлдирилишига рози бўлганди!..
Улуғбекнинг навкарлари ва Ҳожи Муҳаммад Хисрав қўрқиб 
кетиб, уйнинг бурчагига бориб бекиндилар. Ҳамроҳлар ўз 
бурчларига содиқ қолиб, курашиш ўрнига жонларини аяб, буюк 
зотнинг калласи олинишига мўлтайиб қараб туравердилар... 
Улар, уч-тўрт қуролланган киши бўлатуриб, икки қотилга қарши 
чиқишга ботинмадилар... 
* * * 
Ҳа, ботинмадилар! 
Аниқроғи, қўрқоқлик қилдилар.
Қўрқоқлар ўлмайдилар, яшайдилар. Лекин, одатда, қул 
мисол умр кечирадилар. Бошқаларни сотиб, бола-чақа 
боқадилар.
Ботирлар, ботинувчилар одатда ғалаба қозонадилар. Уларга 
қулликдан кўра ботиниб яшашни афзал кўрадилар. Ва бу дунёни 
бошқарадилар. 
Қайси халқнинг ботинувчилари кўп бўлса, у ғолиб ҳалқдир... 
* * * 
«Буюк Амир Темур ёқути»! Сен жуда кўп йиллар 
темурийзодаларнинг 
мулки 
ҳисобланиб, 
Самарқанд 
хазинасининг кўрки бўлиб турдинг. Чўғдек юзингга учинчи ёзув 
ҳам туширилди. Имоним комил, сен бу ҳарфлар тизмасидан 
фахрлангансан. Чунки Мирзо Улуғбек номи фақат сенга эмас, 
фалакдаги юлдузларга ҳам битилган.