O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

- Тадқиқот методологияси (Research Methodo–
logy).
Сўзлашув тили муаммоларига бағишланган 
тадқиқотларда бир қатор терминлар, кўпинча, синонимик 
тарзда ишлатилади. Шу боис ―сўзлашув нутқи‖, ―оғзаки 
нутқ‖, 
―сўзлашув 
тили‖, 
сўзлашув 
услуби‖ 
ва 
―коллоквиализм‖ каби тушунчаларнинг моҳиятини 
аниқлаштириб олиш мақсадга мувофиқдир. 
Дастлаб, ―сўзлашув нутқи‖ ва ―оғзаки нутқ‖ 
тушунчалари ўзаро таққослаб чиқилганда, уларнинг 
мутлақо бир хил эмаслиги маълум бўлди. Айтиш 
мукинки, ―сўзлашув нутқи‖ ҳақиқатан ҳам оғзаки шаклга 
эга. Аммо, ―оғзаки нутқ‖ ҳар доим ҳам сўзлашув тили 
ҳисобланмаслиги мумкин. Агар биз нутқ услубларининг 
доклад, маъруза, оммавий чиқиш каби кўринишларини 
O„ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI
XABARLARI, 2022, [1/5]
ISSN 2181-7324 
 
FILOLOGIYA 
https://science.nuu.uz/ 
Social sciences
 

---

O„zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FILOLOGIYA 
1/5 2022 
- 290 - 
таҳлил қилсак, гарчи улар шаклан оғзаки бўлса-да, айрим 
сўзлашув элементларини ўз ичига олса-да, қоидага кўра, 
баѐн услуби бўйича сўзлашув тилига оид эмаслиги намоѐн 
бўлади. Бу ҳолатда, сўзлашув тилига оидлик даражаси 
нотиқнинг шахси, тингловчилар таркиби ва чиқиш 
мавзуси каби параметрларга боғлиқ бўлади. Шундай 
қилиб, ―сўзлашув нутқи‖ ва ―оғзаки нутқ‖ тушунчалари 
синонимик бўлмасдан, аксинча, улар бошқа-бошқа 
оппозицияларга тааллуқлидир. Оғзаки нутқни ѐзма нутқ 
билан оппозицияда, тил мавжудлигининг турли-туман 
моддий шакллари, яъни товуш ва график ҳолатдаги 
кўринишларини солиштириб чиқиш мақсадга мувофиқ 
бўлади. Таъкидлаш лозимки, оғзаки шакл ѐзма шаклдан, 
энг аввало, маълум интонация орқали айтилиш имконияти 
билан фарқ қилади.