O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili
. Pragmatiaka 
atamasi, dastlab, tilshunoslik faniga XX asrning 30-yillarida 
mashhur nazariyotchi Ch.Morris tomonidan kiritilgan. U 
pragmatikani semiotikaning tarkibiy qismlaridan biri deb 
ta‘kidlaydi[4:2001]. Darhaqiqat, o‗tgan asr boshlariga kelib 
pragmatika sohasiga alohida e‘tibor bilan qarala boshlandi. 
Unga qadar semiotika va sintaktika diqqat markazida bo‗ldi. 
Gap semantikasini aniqlashda so‗zlarning obyektiv borliqqa 
munosabatini aniqlash bilangina cheklanilardi. Keyinchalik 
so‗zlarning nutq jarayonida ma‘no ifodalash jihatlariga ham 
e‘tibor qaratila boshlandi. Natijada zamonaviy tilshunoslikda 
yangi bir soha shakllandi, ya‘ni pragmatik yo‗nalish yuzaga 
keldi.
Pragamatikaning tilshunoslikka kirib kelishi va 
shakllanishida Ch.Morrisning xizmatlari katta bo‗lgan bo‗lsa, 
lingvistika va pragmatikaning kesishgan nuqtasida paydo 
bo‗lgan lingvopragmatikaning taraqqiyotida esa Ferdenand de 
Sossyur faoliyatini e‘tirof etmaslik mumkin emas. Lingvistik 
pragmatika tilshunoslikning amaliy sohalaridan bo‗lib, uning 
ayni rivoj topgan davri ХХ asrning oxirlariga to‗g‗ri keladi. 
O„ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI
XABARLARI, 2022, [1/5]
ISSN 2181-7324 
 
FILOLOGIYA 
https://science.nuu.uz/ 
Social sciences
 

---

O„zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FILOLOGIYA 
1/5 2022 
- 281 - 
Amaldagi jonli tilni tilshunoslik nuqtayi nazaridan tadqiq 
etuvchi mazkur soha so‗nggi chorak asr mobaynida yangi-
yangi tadqiqotlarning yaralishiga sabab bo‗ldi. Ayniqsa, rus 
tilshunosligida 
lingvistik 
pragmatika 
sohasi 
atroflicha 
o‗rganildi. Hattoki pragmalingvistikaning funksional va 
yashirin turlari ajratildi. Muloqot jarayoni bilan bog‗liq 
bo‗lgan kommunikativ taktika, kommunikativ strategiya 
tushunchalari tilshunoslik nuqtayi nazari bilan chuqur tahlil 
qilindi [7:2009]. 
―Inson to‗g‗ri va aniq so‗zlashi uchun undagi semantik 
bilimlarning o‗zi yetarli emas,‖so‗zlash va fikrni to‗g‗ri 
ifodalash uchun individual strategiya mahoratiga ham ega 
bo‗lishi lozim. Tildagi ayni mana shu jihatlarni lingvistik 
pragmatika o‗rganadi‖[2:2013]. M.Hakimovning mazkur 
e‘tirofi esa V. V. Petrovning: ―Inson qaysidir tilga xos 
semantik bilimlarsiz so‗zlashi yoki anglashi mumkin emas, 
ammo o‗sha tilga xos semantik bilimlar egasi bo‗lishning o‗zi 
ushbu tilda so‗zlash va anglash uchun kifoya qiladi degani 
emas, masalan, musiqali pyessa mazmunidan ogohlik uning 
ijrosi uchun yetarli bo‗lmaydi, buning uchun, eng asosiysi, ijro 
mahorati, layoqati (―умение играть‖) ga ham ega bo‗lish 
lozim‖ [10:1985], degan qarashlarini tasdiqlaydi va uni 
to‗ldiradi. Darhaqiqat, inson semantik bilimlarning o‗zi bilan 
kifoyalanishi mumkin, qachonki, xorijiy tilda muloqotga 
kirishsa. Lekin o‗z ona tilida so‗zlashadigan inson borki, 
semantik bilimlarning o‗zi bilan samarali muloqotga erisha 
olmaydi. Lisoniy birliklarning semantikasi bilan birga ulardan 
muloqot 
jarayonida 
foydalanish 
ko‗nikmasini 
ham 
shakllantirgan bo‗lishi lozim. Bular o‗z navbatida insonning 
milliy qadriyatlari va ma‘naviyati bilan uzviy bog‗liq. Demak, 
tildan foydalanish mahorati ilmi o‗rgatilmaydi, u inson bilan 
birga tug‗iladi va an‘ana-qadriyatlar, ijtimoiy munosabatlar 
ta‘sirida shakllanib boradi. 
Keltirib o‗tilgan fikrlarni birlashtirgan holda, shuni 
aytish mumkinki, pragmatika tilshunoslikdagi yangi soha 
bo‗lish bilan birga o‗ziga xos murakkab tarmoq hamdir. O‗z 
ona tilida so‗zlashadigan inson borki, semantik bilimlarning 
o‗zi bilan samarali muloqotga erisha olmaydi. Lisoniy 
birliklarning semantikasi bilan birga ulardan muloqot 
jarayonida foydalanish ko‗nikmasini ham shakllantirgan 
bo‗lishi lozim. Bular o‗z navbatida insonning milliy 
qadriyatlari va ma‘naviyati bilan uzviy bog‗liq. Demak, tildan 
foydalanish mahorati ilmi o‗rgatilmaydi, u inson bilan birga 
tug‗iladi va an‘ana-qadriyatlar, ijtimoiy munosabatlar ta‘sirida 
shakllanib boradi.