O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Mavzuga oid adabiyotlar tahlili.
Tilshunoslikda 
ushbu hodisani o‗rganish, darhaqiqat, ko‗p asrlik davrga borib 
taqaladi, olimlar izlanishlari davomida bu tushunchani turli 
nomlar bilan atab kelishgan, xususan: takrorlash [Selivanov, 
1955; Bushuy, 1973; Krapotin, 1996 va boshqalar], xato 
[Apresyan, 1966, 1995; Gorbachevich, 1978; Golub, 1997, 
2005 va boshqalar.] va murakkab fikrni siqish [Tulina, 1970; 
Zayts, 2001; Ievleva, 2002 va boshqalar]. [ Остапенко 
Татьяна Сергеевна Когнитивно-стратегический потенциал 
тавтологии автореферат. Иркутск-2011, С. 90.] 
Tilshunoslikda tavtologiya tushunchasi turli xil 
izohlanadi, xususan, bir guruh olimlar tavtologiyaga salbiy 
baho berishsa, bir guruh olimlar esa uni stilistik uslubiyat deya 
baholashadi. Bugungi kunda tilshunsoslarimiz ushbu hodisaga 
uslub bilan bog‗liq va lingvopoetik hodisa deya ta‘riflash-
moqda. Quyida biz, shu nuqtayi nazardan, olimlarning 
qarashlarini ikkiga bo‗lib tasniflashga harakat qilamiz. 
Pchelkina tomonidan tuzilgan lug‗atda ushbu 
tushuncha 
―mantiqiy 
xato‖,-deya 
talqin 
etiladi. 
V.N.Yartsevaning ―Lingvistik entsiklopedik lug‗ati‖da bu 
atama kengroq talqin etiladi. ―Tavtologiya‖ lug‗at muallifining 
ta‘rifiga ko‗ra, ―mazmunli so‗zning ortiqcha bo‗lishi, butun 
yoki uning qismini semantik takrorlash‖ deya izohlanadi. 
Tavtologiya pleonazmga o‗xshaydi va ba‘zan ―yomon 
pleonazm‖ deb ataladi. Lekin tavtologiya pleonazmdan farqli 
o‗laroq, har doim ham nutq tizimga kiritilmagan tilning 
normasi, u ixtiyoriy va odatda mantiqiy emas, tavtologiya 
ongsiz ravishda (uslubiy qurilma sifatida emas) hosil bo‗ladi. 
Misol uchun, O.S.Axmanovaning ―Lingvistik atamalar 
lug‗ati‖ tavtologiyani faqat ―keraksiz ortiqcha so‗z‖ deb 
hisoblaydi. 
Zamonaviy 
rus 
tilshunosligida 
Kovaleva, 
tavtologiyani turli til darajasida namoyon bo‗lishini izohlab, 
quyidagicha guruhlaydi: fonetik, leksik-semantik va sintaktik. 
Tavtologiyadan muloqotda foydalanish so‗zning leksik 
ma‘nosini bilmasligini ko‗rsatadi, shuning uchun ayrim 
tilshunoslar tavtologiyaga ―past nutq madaniyatining 
ko‗rsatkichidir‖, -deya izoh berishadi. Aloqa jarayonida 
tavtologiyadan foydalanish katta nutq xatosidir. Badiiy asarlar 
yaratishda u mualliflik rejasiga bo‗ysunadi, tasvirni yaratishga 
xizmat qiladi va o‗quvchini hissiy darajasiga ta‘sir qiladi. 
Badiiy asarlarda yozuvchilar ko‗pincha tavtologiyadan uslubiy 
qurilma sifatida foydalanishni ma‘qul ko‗rishadi, bu esa san‘at 
asarining o‗ziga xosligi bilan bog‗liq.
Nikolyukin tomonidan tuzilgan ―Adabiy ensiklo-
pediya‖da ―tavtologiya‖ atamasiga ―ma‘noga yaqin so‗zlarni 
takrorlash‖,- deb izoh beriladi. Rus tili lug‗atida S.Ozhegov 
tavtologiyani ―takrorlash‖,-deb ta‘riflaydi.
―Qisqa adabiy ensiklopediya‖ va ―Rus tili ensiklo-
pediyasi‖ da tavtologiyaga nutqning ortiqchaliligi va 
ifodalashning 
maxsus 
usuli 
sifatida 
qaraladi. 
Ushbu 
hodisaning ko‗plab muhim jihatlari taniqli tilshunos olim A.A. 
Potebnya tomonidan oshkor etildi. Olim tavtologiyaning kelib 
chiqishi u til va fikrlashning rivojlanish qonunlarida, xususan, 
tilning semantik ravshanligi va ifoda etilishiga ob‘ektiv 
intilishda ko‗rgan. A.A.Potebnya ―Slavyan xalq she‘riyatida 
ba‘zi ramzlar haqida‖ maqolasida olim shunday yozadi: ―.... 
so‗zning ma‘nosi bu so‗zning inson xotirasida shunga 
o‗xshash asosiy ma‘noga ega bo‗lgan boshqa bir tushuncha 
bilan namoyon bo‗lishi tushuniladi‖. Olimning fikrini misollar 
bilan izohlashga harakat qilamiz, haqiqatdan ham ―nur‖ 
leksemasini yodga olganda, inson xotirasida uning oq rangda