O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Калит сўзлар:
Туркий сўзлар, ўзлашма сўз, инглиз тили лексик қатлами, ассимиляция, этник гуруҳ, Усмонийлар 
империяси, салжуқийлар, гипероним, Эрон, Сурия, Фаластин, Ироқ, Англия. 
Кириш.
Дунѐда ҳеч бир тил йўқки, унинг луғат 
фонди фақат ўз қатламидан иборат бўлган. Албатта, ҳар 
бир тил ва унда гаплашувчи халқ тарихий тараққиѐт 
давомида бошқа тиллардан сўзларни ўзлаштириб вақтлар 
давомида шу ўзлашган сўзларни ҳатто ўзиникидек қилиб 
олади, ҳатто уларни четдан ўзлашганлиги сезилмай 
кетади. Шу каби масалаларни ўрганиш тилшунослар 
эътиборини XX асрга келиб торта бошлади. 
Инглиз тили лексикасида туркий тилларга хос 
сўзлар қатлами учраб туради. Бу эса тарихий тараққиѐт 
натижасида халқларнинг бир-бири билан мулоқоти, савдо-
сотиқ 
алоқалари, 
хунн 
қабилаларининг 
Европа 
мамлакатларига юришлари оқибатида юзага келган.
Шуни алоҳида таъкидлаш керак-ки, Турон ва 
туронликлар ҳам ўз даврида Ўғизхон, Қипчоқхон, Алп Эр 
Тўнга ва Аттила каби буюк давлат арбоблари ва улуғ 
саркардаларни етиштириб бергани билан маълуму 
машҳурдир. Буюк аждодимиз Аттила бошқарган 
қўшинининг ҳам жанглардаги юксак жанговар руҳи 
асрлар давомида тилларда достон бўлган. Қадимги туркий 
қабила бўлган хуннларнинг сардори, V асрда Европа 
давлатларини даҳшатга солган енгилмас саркарда 
сифатида эътироф этилади. Унинг ота-боболари хунн 
қабиласининг бошлиқлари бўлишган. Хуннлар қадимда 
Марказий Осиѐда шаклланган кўчманчи халқдир. Улар II-
IV асрларда Уралолди ва Волга бўйидаги ўғўр (угор) 
қабилалари билан аралашиб кетадилар. IV асрларда бу 
туркийзабон қабила Волга дарѐси (Итил) бўйларидан 
Паннония (замонавий Венгрия)га кўчиб келадилар. Шу 
тариқа улар Европа халқи билан мулоқот қилишади.
Мавзуга оид адабиѐтлар таҳлили
. Инглиз тилига 
туркий ўзлашмалар Европа халқлари тиллари орқали 
ўзлаша бошлайди. Масалан, нормандлар истилоси (1066 
й.) пайтида француз тилидан, англияда насроний динини 
ѐйилиш даврида (VI-VIII асрлар) лотин тилидан каби 
омиллар сабаб инглиз тили лексик қатламида туркий 
сўзлар пайдо бўла бошлади.
XX асрнинг биринчи ярмида инглиз тилидаги 
туркий ўзлашмалар қатламининг тадқиқотига бўлган 
қизиқиш 
юқори 
даражада 
бўлмаган. 
Айрим 
тадқиқотчилар, масалан, В.П.Секирин инглиз тилида 
Туркийларнинг турмуши ва ҳаѐтининг ўзига хос 
хусусиятларига тегишли бўлган 20 тадан камроқ 
ўзлаштирмалар (―bеу‖, ―bosh‖, ―kiosk‖, ―odalisque‖, 
―caique‖, ―coffee‖, ―turkey‖, ―kaftan‖, ―uhlan‖, ―effendi‖, 
―horde‖, ―ottoman‖, ―yataghan‖, ―janissary‖, ―agha‖, 
―dolman‖) ва бир нечта билвосита ўзлаштирмалар (―tulip‖, 
―turban‖) бор, деб таъкидлаган эди [5]. Тилшунос олим