O„zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
TARIX
1/6/2 2021
- 22 -
кейинги, келин–куѐвнинг эса никоҳдан кейинги илк
даврларига шунингдек, дафн билан боғлиқ маросимларга
нисбатан қўлланилади. Чилла даври ўзига хос синовли
кунлар бўлиб, бу вақтда маълум тартиб-қоидалар ва расм-
русмларга амал қилиш шарт ҳисобланган. Чиллали
одамнинг ѐлғиз юриши, хонада чақалоқнинг ѐлғиз қолиши
назорат қилиб турилган. Бу даврда чақалоқ ѐтган
хонадонга покиза одамлар киритилган. Туғмаган, бепушт
аѐлни чиллали хонага кириши ҳамда унга жой солдириш
таъқиқланган[4]. Чиллали аѐл чилла даври тугагунича
хўжалик-рўзғор ишларига, айниқса озиқ-овқат тайѐрлаш
юмушларига яқинлаштирилмаган. Оғир юкли ишлар, дала
ишларидан
ҳимоя
қилинган.
Водийнинг
бошқа
халқларида ҳам янги туққан аѐл маросимий тоза
бўлмаганлиги боис сувни, нонни, ўчоқ оловини, овқатни,
сигир сутини нопок қилиб қўйиши мумкин деб
ҳисобланган[1].
Чилла даврида аѐл ўз соғлигини тиклаши,
покланиши, жисмоний оѐққа туриб олиши учун зарурий
вақт ҳисобланган. Тиббиѐт нуқтаи назаридан ҳам ―чилла‖
даври она ва бола учун қувватга кириш даври сифатида
эътироф этилади.
Чақалоқнинг чилласи чиқиши муносабати билан
қорақалпоқлар биринчи марта тирноқ олиш ва соч олиш
одатларини амалга оширганлар. Тўғри, боланинг чилласи
чиқгунга қадар ҳам соч ва тирноғи олинган. Аммо унда
рамзий маънода ―қайчи теккизиш‖ йўли билан
бажарилган. Ислом дини, мусулмончилик қоидаларига
кўра бола туғилганидан 7 кун ўтиши билан ―ақиқа‖
ўтказилиши буюрилган ва ўғил бола учун икки бош, қиз
бола учун эса бир бош қўй қурбонлик қилинган. Ақиқа
маросимидан олдин боланинг сочи қайчи билан олинган.
Чақалоқ ўзини маълум вақтга қадар алоҳида
парваришга, эътиборга муҳтож бўлади. Шунинг учун бола
билан боғлиқ ўтказиладиган барча маросимлар эҳтиѐт-
корлик талаб этади. Шу маънода боланинг соч ва
тирноғини олиш жараѐнида ҳам хонадоннинг кекса
ѐшдаги аъзолари, ҳаѐтда катта тажрибага эга бўлган
онахонлар ва отахонлар қатнашган.
Чақалоқнинг сочи ва тирноғи мевали дарахт тагига
кўмилган. Айрим қорақалпоқ қишлоқларида олинган соч
шамолга учирилган[4]. Ахборотчилар ўғил боланинг
олинган тирноғи китобга, қиз боланинг тирноғи эса
сурпага суртиш удуми бўлганлигини қайд этадилар[4].
Бундан маълум бўладики, қорақалпоқлар ўғилларини
илмли, қизларини пазанда ва уй-рўзғор ишларининг
устаси бўлиб етишиш истакларини рўѐбга чиқаришни
тилаганлар.
Мевали дарахт тўғрисида тўхталадиган бўлсак
айтиш жоизки, мевали дарахт ҳосил бериши билан
қадрланган. Соч ва тирноқларни мевали дарахтлар остига
кўмишда ҳам серфарзандлик, ўғил ва қизларнинг кўп
бўлиши каби қадимий фетишистик тушунчалар ѐтади.
Иккинчидан эса мевали дарахт таги оѐқ ости қилинмаган.
Инсонларнинг оѐқ излари бевосита дарахт тагига етиб
бормаган. Шунинг учун чақалоқнинг соч ва тирноқлари,
ўлим билан боғлиқ маросимларда эса майит ювилган сув
ҳамда унинг айрим буюмлари мевали дарахт тагига
кўмилган[4].
Ўрта Осиѐнинг айрим ҳудудларида пахта ўрнига
кулча думалатилган. Болалар кулчани ва онаси томонидан
берилган ширинликларни олиб қочишган[5]. Қозоқларда
эса қизиқ урф-одат сақланган бўлиб, бола юришни
бошлаганда қўйнинг ичагидан тушов қилинган ва у қайчи
билан кесилган. Қўйнинг ичагини боғлашда болани
келгусида чорваси кўп бўлсин деган магик ният
мужассамлашган[8]. Боланинг равон юриб кетиши учун
ѐғочдан махсус аравачалар тайѐрланган. Аравача болани
йиқилиб лат ейишидан сақлаган[4].
Хусусан, маросимларда туғмаган аѐлга қўл ювиш
учун сув қуйдирилган. Сув қуяѐтган вақтда ирим қилиб
унинг кўйлагининг этак қисмига қўлларини артганлар.
Сув қуйиб бўлингач, аѐлга ―фарзандли бўлиш сизга ҳам
юқсин, бола чақали бўлинг‖ деб меҳмонлар дуо қилишган.
Шунингдек, бола кўрмаган аѐлларни дала жойга олиб
чиқилиб ѐт одамлар йўқ жойда аѐлнинг кийимини кўтариб
орқасига қуѐшга қаратиб туриб шапалатиб урган. Гўѐки
―қуѐшдан уялиб туғса ажаб эмас‖ дейилган[4].
Бефарзанд аѐл фолбинларга фол очирган, азиз-
авлиѐлар ҳақига атаб назир-ниѐз қилганлар. Водийлик
қорақалпоқлар Сафедбулон, Хўббува, Топтиқазиз, Тузлоқ
каби муқаддас жойларни зиѐрат қилиб, фарзанд кўриш
билан боғлиқ амалларни бажарганлар. Жумладан, ўзбек-
лар каби қорақалпоқ аѐллари ҳам фарзанд кўриш ниятида
боланинг сочларидан бир тутам қолдириб кокил қўйган-
лар. Кокил боланинг чап томонга қўйилган. Кокил қайси
қадамжода қўйилган бўлса ўша жойда эҳсони ўтказилиб
ундан сўнг олдирилган.
Фарзанд туғилиши билан боғлиқ маросимларнинг
кейинги даври унинг суннат (хатна) тўйларида давом
этган.
Do'stlaringiz bilan baham: 
