O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/5/1 2021 
- 138 -
Ўз-ўзига савол бериш. Ўзингизга саволлар бериш - 
бу жуда самарали усул. 
Ўз-ўзини ўрганиш. Талаба ўзига савол берганида, 
у “ташқаридан” сўрашдан кўра самаралироқ бўлади, 
бунда тўғри ва самарали қарор қабул қилиш йўлида 
талабага ёрдам бериш муҳимдир. Талабалар бундай 
техникани ҳар хил вазиятларда қанчалик тез -тез ишлатса, 
улар одат бўлиб қолиши ва автоматик тарзда бажарилиши 
мумкин. Бу усулни муаммони ҳал қилишдан олдин ҳам, 
ундан кейин ҳам қўллаш мумкин, бу талабанинг ўзини ўзи 
англаш даражасини ва фикрлашни назорат қилиш 
даражасини оширади, шунингдек, бошқа кўникмаларни 
яхшилайди ва натижада ўқишни такомиллаштириш 
натижасида жараёнга киришади ва мотивацияни оширади.
Овозли ўйлаш ва ўзига тушунтириш. Бу ички 
жараёнларни ташқи томондан аниқлаш усули. Талаба 
муаммони ҳал қилишда нимани ўйлаётганини ва нимани 
ҳис қилаётганини баланд овозда айтади. Бу усулдан 
ўқитувчилар ҳам “эксперт моделлари” ролини ўйнаши 
мумкин, ҳам талабалар жуфтлик ёки гуруҳ бўлиб 
ишлайдилар, шунингдек талаба мустақил ишлаши хам 
мумкин. Бу ўқитувчига хатоларни ва нотўғри фикрлаш 
йўналишларини, шунингдек, талабаларнинг ўзига хос 
психологик қийинчиликларини кўриш имконини беради. 
Бу усул, шунингдек, ўқув жараёнининг интерактив 
компонентини яхшилашга ёрдам беради. 
Ўз-ўзини тушунтириш- бу талабага муаммони ҳал 
қилиш элементларини ўзи тушунтиришга имкон 
берадиган усул. Бир нечта когнитив илмий тадқиқотлар 
шуни 
кўрсатдики, 
нима 
қилаётганларини 
аниқ 
тушунадиган талабалар муваффақиятли ўрганадилар (Чи 
ва бошқалар, 1989). Бундан ташқари, ўз -ўзини 
тушунтириш 
бошқаларга 
тушунтиришдан 
кўра 
самаралироқ бўлади, чунки у талабанинг мавжуд 
билимларидан фаолроқ фойдаланади. (Чи ва бошқалар, 
1989). 
Ўзингизни баҳолаш. Шу мақсадда ўқув жараёнида 
талаба фақат ўз билим даражасини тушуниш ва текшириш 
учун фойдаланадиган тестлардан фойдаланиш мумкин. 
 Графика.
Графика ва расмлар матнни тушунишга 
ёки ҳар хил муаммоларни ҳал қилишга ёрдам беради. 
Матнга келсак, графикалар унинг тузилишини аниқлашга 
ёрдам беради, тушунчаларнинг ўзаро боғлиқлигини 
кўриши мумкин. Улар жуда бошқача бўлиши мумкин: 
дарахт ёки тармоқ схемалари, даврий жадваллар, қиёсий 
матритсалар, хронологик занжирлар ва бошқалар. 
Хулоса.
Бу борадаги адабиётларни кўриб чиқиш 
шуни кўрсатадики, метакогниция кўп функтсияли. 
Метакогници -билишни ўргатиш - бу ўқув жараёнига янги 
тадбирларни қўшибгина қолмай, мураккаб вазифадир ва 
муваффақиятга эришиш учун метакогнитив кўникмаларни 
ҳақиқий ўқув жараёнига киритишни талаб қилади.