|
Tadqiqot
metodologiyasi.
Talabalarda
liderlik
motivatsiyasining
psixologik
hususiyatlarini
aniqlashga
qaratilgan tadqiqotimizga O‘zbekiston Milliy Universitetining
145 nafar talabalari jalb qilindi. Ushbu tadqiqotda quyidagi
metodikalardan foydalanildi:
(E.Jarikov
va
E.Kruselnitskiylarning)
Sardor
metodikasi;
Elersning muvafaqiyatga erishish va mag‘lubiyatdan
qochish motivatsiyasini aniqlashga qaratilgan testi;
Delingerning geometrik figuralar testi;
Liderlikni aniqlashga qaratilgan Sardor (E.Jarikov va
E.Kruselnitskiylarning) metodikasi 50ta savoldan iborat bo‘ib
“ha” va “yo’q” javoblarini tanlash kerak bo‘ladi. Ushbu
metodikada bo‘yicha kalit bilan to‘g‘ri kelgan javobga 1 ball
taqdim etiladi.
Jami ballar 25gacha bo‘lsa, sardorlik hususiyatlari
kam rivojlangan bo‘ladi. Jami ballar 26dan 35gacha bo‘lsa,
sardorlik hususiyati o‘rtacha rivojlangan bo’ladi. Agar jami
ballar 36dan 40gacha bo‘lsa sardorlik hususiyati kuchli
rivojlangan bo‘ladi. Agar yig‘ilgan ball 41dan oshadigan
bo‘lsa, bu kishi o‘z hukmini o‘tkazadigan sardordir. Ushbu
metodika orqali biz, 4 toifadagi liderlarni aniqlab olish
imkoniyatini olamiz. E.Jarikov va E.Kruselnitskiylarning
aytishicha pedagoglarga sardorlik xususiyatining o‘rta yoki
kuchli rivojlanganligi mos keladi, lekin olimlar fikricha, o‘z
hukmini o‘tkazadigan sardordan yaxshi pedagog chiqmaydi.
Liderlik motivatsiyasini aniqlashga qaratilgan Elers
metodikasida,
shaxsning
ijtimoiy
xulq
motivatsiyasi
muvaffaqiyatga yo‘nalganligi, uning harakat dasturi hamda
maqsadlarida namoyon bo‘ladi. Muvaffaqiyatga yo‘nalgan
shaxslarda o‘z-o‘zini nazorat qilish va boshqarish sifatlari
yuqori bo‘ladi, ikkinchi toifadagi kishilarda juda past bo‘ladi.
Psixologiyada shaxsning ijtimoiy hulq motivlari o‘rganuvchi
hilma-hil metodikalar mavjud. Shulardan biri, T.Elersning
“Muvaffaqiyatga
erishish
motivatsiyasini
aniqlash”ga
qaratilgan metodika. Ushbu metodikada 41ta muvaffaqiyatga
erishish motivatsiyasini aniqlashga qaratilgan savollar
berilgan. Ularga muvofiq, talaba 1 balldan 10 ballgacha
yig‘gan bo‘lsa, unda bu talabada muvaffaqiyatga nisbatan juda
past motivatsiya ekanligi aniqlanadi. Agar talaba 11 balldan
16 ballgacha yig‘sa, unda bu talabada muvaffaqiyatga nisbatan
o’rta darajadagi motivatsiya ekanligi aniqlanadi. Talaba 17
balldan 20 ballgacha yig‘gan bo‘lsa, ushbu talabada anchagina
yuqori motivatsiya ekanligi ko‘rinadi. Va nihoyat, agar talaba
21dan yuqori ballni qo‘lga kiritsa, bunda u muvaffaqiyatga
nisbatan o‘ta yuqori motivatsiyaga ega ekanligi ko‘rinadi.
Elersning “Muvaffaqiyatga erishish motivatsiyasini
aniqlash”ga qaratilgan metodikasining davomi sifatida
Elersning
“Mag‘lubiyatdan
qochish
motivatsiyasini
aniqlash”ga qaratilgan metodikasi ham mavjud. Ballar
yig‘indisi qanchalik baland bo‘lsa, muvaffaqiyatsizlikka yo‘l
qo‘ymaslik va himoya qilish uchun motivatsiya darajasi
shuncha yuqori bo‘ladi.
2 dan 10 gacha ball: himoya qilish uchun past
motivatsiya;
11 dan 16 ballgacha: o‘rtacha motivatsiya darajasi;
17 dan 20 ballgacha: yuqori motivatsiya darajasi;
20 balldan yuqori: muvaffaqiyatsizlikka yo‘l
qo'ymaslik, himoya qilish uchun juda yuqori motivatsiya.
“Muvaffaqiyatsizlikka yo‘l qo‘ymaslik" motivi ustun
bo‘lgan odamlar uchun, o‘zlarining psixofiziologik moyilligini
zamonaviy hayotga tatbiq etadigan, ularni ijobiy natijaga
aylantiradigan faoliyat sohasini topish juda muhimdir. Odatda
ular
baxtsiz
hodisalardan
qo‘rqishadu.
Shaxsning
muvaffaqiyatsizlikka yo‘l qo‘ymaslik motivining ustunligi
o‘zini
past
baholashga
olib
keladi.
Takroriy
muvaffaqiyatsizliklar bunday odamni odatdagi depressiya
holatiga, o‘ziga bo‘lgan ishonchning doimiy pasayishiga va
muvaffaqiyatsizlikka qarshi surunkali qo‘rquvga olib kelishi
mumkin.
Bunday
odamlar,
qoida
tariqasida,
yutuq
motivatsiyasi
rivojlanishining
past
darajasiga
ega.
Muvaffaqiyatga erishish motivatsiyasi past bo‘lganlar,
o‘zlariga
ishonmasliklarini
va
qilayotgan
ishlariga
yuklanishlarini ko‘rsatadilar. Qiyin vazifalar ularni bezovta
qiladi.
Talabalalarda liderlik motivatsiyasining psixologik
hususiyatlarini aniqlash maqsadida Delingerning geometrik
figuralari testidan ham foydalanildi. Bunda talabalarga 5ta
geometrik
figura
(to‘rtburchak,
uchburchak,
to‘g‘ri
to‘rtburchak, aylana, zigzag) taqdim etildi va ulani yoqtirishi
ketma ketligida raqamlab chiqishi so‘raldi. Psixogeometriya
testi shaxsni aniqlashdagi eng qulay va amaliy usul bo‘lib,
shakllarni tanlashiga qarab shaxsning xarakter xususiyatini
aniqlash imkoniyati mavjud. Binobarin, metodikani o‘tkazish
tartibi juda oddiy bo‘lib, uning talqini ham unchalik katta
qiyinchilik tug‘dirmaydi. Birinchi tanlagan shakl bu
tekshiriluvchining asosiy, markaziy shakli hisoblanadi. Bu
shakl uning ustunlik qiluvchi muhim xarakter xususiyatlarini
aniqlash imkonini beradi. Qolgan to‘rtta shakl birinchi
(asosiy) shakl xususiyatlarini u yoki bu darajada “bezab”
turishi mumkin. Oxirgi shakl esa, sinaluvchining tegishli
xususiyatni rad etishini, ya’ni unga mos kelmagan xislatni
ko‘rsatadi. Demak, har bir shakl o‘zida murakab psixologik
jihatlarni qamrab oladi.
Tahlil va natijalar. Sardor metodikasi natijasida, talabalar
orasidan 37 % kuchli yoki hukmini o‘tkaza oladigan lider
aniqlandi. 63 % talabada esa, liderligi o‘rtacha yoki kam
rivojlangani aniqlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
