O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FALSAFA 
1/5/1 2021 
- 77 -
Haqiqatni topish mushkul, lekin uni izlash ehtiyojini 
sezmay qo‘ydik. Bu esa juda katta tahlikadir. Butun insoniyat 
tanqidiy fikrlashni hayotiy ko‘nikmaga aylantirishi kerak. 
To‘g‘rilarni xatolardan tanqidiy fikrlash nuqtayi nazaridan 
ajrata olishimiz kerak. O‘zgarishlarga nisbatan qarshilik 
ko‘rsatmasligimiz kerak. Tanqidiy fikrlashga ega bo‘la olish 
yaxshi rag‘batlantirishni ham talab qiladi. So‘roqqa tutish 
oson, to‘g‘riga, haqiqatga yetish esa mushkul, mehnat va 
shijoat talab qiladi. Tanqidiy fikrlash hayot tarzi va hayotiy 
masaladir. Matematik emas, insoniy masaladir. Tanqidiy 
fikrlash shu bilan bir qatorda kamtarin, hamdard, intellektual 
bo‘lishni, jasorat va javobgarlik hissiga ega bo‘lishni talab 
qiladi. Haqiqatni idrok qilish va haqiqatni topgach, kamolotga 
yetish yo‘lida tanqidiy fikrlash hamisha ahamiyatli bo‘lib 
qoladi” [9]. 
Tanqidiy va analitik fikrlash bir qator kognitiv 
funksiyalardan bir paytning o‘zida foydalanish jarayonidir. Bu 
- amaliyotda qo‘llaniladigan, ijtimoiy individ sifatida amalga 
oshirishimiz lozim bo‘lgan xatti-harakatlarimizning hammaga 
kerakli, har tomonla munosib, ommaga qaratilganligi bilan 
manfaatli, hodisalarni sabab-natija va o‘tmish-bugun-kelajak 
chizmasida to‘g‘ri ilg‘ay olishimiz va to‘g‘ri mulohaza qila 
olishimizni ta’minlaydigan va yuqorida aytib o‘tilgan barcha 
xususiyatlarini o‘zida jamlagan yaxshi shaxs, yaxshi turmush 
o‘rtoq, yaxshi ota-ona, yaxshi o‘quvchi va yaxshi inson 
bo‘lishimiz yo‘lida biz uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan 
fikrlash shaklidir. Ya’ni tanqidiy va analitik fikrlash 
boshqalarning o‘ylab topgan makr tuzog‘iga tushmasdan, 
mustaqil, o‘ziga xos va mantiqan yondasha olishimizda bizga 
yo‘l ko‘rsatuvchi va ishimizga ko‘makdosh bo‘lgan kognitiv 
fikrlash amaliyotidir[10]. 
Xulosa. 
Xulosa qilib aytganda, tanqidiy fikrlashni 
maktab darsliklariga kiritish hozirgi ma’lumotlar tezlik bilan 
ko‘payib borayotgan va tarqalayotgan bir paytda o‘ta 
ahamiyatli darajaga kelib qoldi. Bolalar tabiatan juda 
qiziquvchan bo‘ladilar. Tanqidiy fikrlashni o‘rganish va 
ommaviylashtirishda bolalarning mazkur xususiyatlaridan 
oqilona foydalanish kerak. O‘quvchilar malakalarni maktab 
o‘rganadilar, lekin maktabdan chiqqach esa o‘rganganlarini, 
odatda, na hayotga tatbiq qiladilar, na tadqiq qiladilar va na 
so‘rab surishtiradilar. Eng achinarlisi o‘rganganlarini hayotiy 
ko‘nikma darajasiga chiqarmaydilar, aniqrog‘i chiqara 
olmaydilar. Tanqidiy fikrlash darslari maktablarda kichik 
yoshlardan boshlab o‘tilishi va hayot tarzi sifatida 
o‘quvchilarga o‘rgatilishi, joriy qilinishi lozimliga ishonamiz.