O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Калит сўзлар:
буллинг, юқори синф ўқувчилари, хавфсиз муҳит, зўравонлик, низо, девиант хулқ-атвор, психологик 
хавфсизлик. 
Кириш.
Мактаб даври ўсмирнинг шахс сифатида 
ривожланиши учун энг яхши даврлардан бири 
ҳисобланади, айнан шу даврда у тўлиқ ривожланади ва ўз 
имкониятларидан тўлиқ фойдаланишни ўрганади. Ўсмир 
шахсий имкониятларидан фойдаланишида аниқ шарт-
шароитларга таянишни ўрганади. Таълим муҳитидаги 
психологик хавфсизлик шахснинг потенциалларини 
намоён қилишда энг зарур хусусиятлардан бири 
ҳисобланади. Ҳозирги кунга келиб мактаблардаги 
психологик хавфсизлик зўравонлик ҳолатлари билан 
бевосита боғлиқдир. Шу сабабли ҳам мактаб муҳитида 
зўравонлик ҳодисасини ўрганиш, унинг келиб чиқиш 
асосларини, шаклини ва сабабларини таҳлил қилиш 
муҳим аҳамиятга эгадир. Зўравонлик мавжуд экан, таълим 
тизимини барбод қилади, ўқувчиларнинг шахслараро 
муносабатларига салбий таъсир кўрсатади.
Мавзуга 
оид 
адабиётларнинг 
таҳлили 
(Literature review).
Замонавий психологияда зўравонлик 
муаммосини 
Л.С. 
Алексеева, 
И.А. 
Баева, 
Е.В. 
Бурминстрова, Е.Ф. Биковская, Е.В. Гребенкин, Н.О. 
Зиновьева, Е.Б. Лактионова, Н.Ф.Михайлова, Д. Пстрог 
каби тадқиқотчилар ривожлантиришмоқда. 
Чет эл мутахассислари орасида таълим муҳитида 
шахсга нисбатан зўравонлик вазиятига – буллинг деб 
таъриф беришган. Буллинг муаммоларини чет элда (Arora 
C.M., 1994; Besag V., 1989; Hazler R., 1996; Kwak K., 1999; 
Lee C., 1999; Olweus D., 1978, 1999; Rigby K., 2000; Roland 
E., 1989; Slee P.T., 1995,) кўплаб муаллифлар тадқиқ 
қилишмоқда. Россияда эса Ачитаева И.Б. (2010), Глазман 
О. (2009), Петросянц В.Р. (2011) ўтказган тадқиқотларини 
қайд этиб ўтиш жоиздир. Буллинг муаммосини рус 
психологлари Вишневская В.И. (2010), Кон И.С. (2006), 
Кутузова Д.А. (2007), Маланцева О. (2007), Стрельбицкая 
А.А. (2010), Файнштейн Е.И. (2010) ўз тадқиқотлари 
доирасида таҳлил қилишга ҳаракат қилганлар. 
Буллинг муаммоларига бағишланган қарашларни 
замонавий ҳорижий ва Россия тадқиқотларида кўплаб 
кузатиш мумкин, бироқ айнан буллинг муаммосига доир 
тадқиқотлар 
етарлича 
таҳлил 
қилинмаганлигини 
кузатишимиз мумкин. Хусусан, Ўзбекистонда ҳам 
психология фани доирасида ушбу муаммо етарлича 
ўрганилмаган. Ҳозирги кунда буллингнинг кўпайишини 
чуқур ва тизимли ўрганиш заруриятини пайдо бўлмоқда. 
Айнан мактаб ва ўқитувчилар буллинг муаммосидан 
қочиши ва ўқитувчиларни мактаб ўқувчилари ўртасида 
вужудга келадиган буллинг сабабларидан хабари йўқлиги 
бизнинг эътиборимизни тортди. Одатда ўқитувчилар 
муаммонинг тарқалиш кўламини кўрсата олмайдилар ва 
қандай 
қилиб 
ушбу 
ҳодиса 
билан 
курашишни 
билмайдилар (P. Kalliotis, D. Olweus). 
Таълим муҳитида буллинг кенг тарқалишига 
қарамай, мамлакатимизда бу ҳодисанинг психологик 
моҳиятини илмий жиҳатдан таҳлил қилишда кўпгина 
муаммолар мавжудлигини аниқладик. 
Бизнингча, ўсмирларда буллинг муаммосини 
енгишга имкон берадиган куч мустаҳкамликдир. Охирги