|
2-Amaliy mashg’ulot
Yoritish va signalizasiya tizimi elektr zanjirini o’rganish.
Bilimlarni faollashtirish uchun savollar
1. Yoritish va signalizatsiya tizimi qanday vazifani bajaradi?
2. Yoritish va signalizatsiya tizimini tashkil qiluvchi elementlar.
3. Yoritish va signalizatsiya tizimi tuzilishini aytib bering.
Avtomobillarning harakat xavfsizligi, ayniqsa kunning qorong‘i qismida va ko‘rinish yomon bo‘lgan hollarda, ko‘p jihatdan yorug‘lik asboblarining holati va tavsifnomasiga bog‘liq. Yorug‘lik asboblar i yo‘lni yoritish, avtomobilning gabarit o‘lchamlari haqida ma’lumot berish, haydovchining mo‘ljallagan yoki amalga oshirayotgan harakati haqida darak berish, davlat raqami, kabina, kuzov saloni, nazorat-o‘lchov asboblari, bagajnik va kapot ostini yoritish uchun xizmat qiladi.
Avtomobillarning yorug‘lik asboblari yoritish va yorug‘lik darakchilaridan tashkil topgan. Yorug‘lik a sbobining optik tizimi lampa, nur qaytargich va nur tarqatgichdan iborat.
Lampa yorug‘lik manbai vazifasini bajaradi. Nur qaytargich paraboloid shaklida bo‘lib, lampadan kichik moddiy burchak ostida chiqqan yorug‘lik oqimini to‘playdi va optik o‘q bo‘ylab yo‘naltiradi. Tiniq materialdan tayyorlangan, ichki yuzida linza va prizmalarga ega bo‘lgan nur tarqatgichda yorug‘lik oqimi vertikal va gorizontal tekislik bo‘yicha qayta taqsimlanadi.
Uzoq vaqt davomida faralarning eng keng tarqalgan turi amerika lampa-farasi bo‘lib keldi. Uning qismlarga ajralmaydigan optik elementi shishadan tayyorlangan va bir-biriga kavsharlangan nur qaytargich va nur tarqatgichdan iborat bo‘lib, uning ichki bo‘shlig‘i inert gaz bilan to‘ldirilgan. Nur tarqatgichning ichki qismiga bitta yoki ikkita cho‘g‘lanish tolasi joylashtirilgan.
50 yillardan boshlab Evropada metall shishali optik elementlar keng tarqalib, ularda yorug‘lik manbaini almashtirish mumkin bo‘ldi. Tok manbai sifatida oddiy yoki galogen lampalar ishlatilib, ular metall nur qaytargichdagi maxsus uyachaga o‘rnatiladi.
Avtomobilsozlik sanoatining rivojlanishini keyingi bosqichlarida ishlab chiqarilayotgan avtomobillarning aerodinamik tavsifnomalarini yaxshilash, ularning og‘irligini kamaytirish muhim o‘rin egallamoqda, chunki bu ko‘rsatkichlar yonilg‘i tejamkorligini oshirish bilan bevosita bog‘liqdir. Bu hozirgi zamon avtomobillarining yorug‘lik asboblarining konstruksiyasini va ularni ishlab chiqish texnologiyasini jiddiy o‘zgarishiga olib kelmoqda. Avtomobillarning aerodinamik qarshilik koeffitsientini kamaytirish, faralarning vertikal o‘lchamlarini taxminan ikki marta qisqartirilishini talab qiladi. Buni amalga oshirish uchun yorug‘lik oqimi juda ham to‘g‘ri taqsimlanishini ta’minlash va faraning foydali ish koeffisientini oshirish zarur. Faralarning yangi konstruksiyalari nur qaytargich va nur tarqatgichlarning shakllarini murakkablashishiga va ularni tayyorlash uchun zarur qolipga yengil tushadigan materiallarni (shisha, plastmassa) ishlatish zaruratini tug‘diradi.
Xalqaro avtomobil trassalarida tashish hajmlarining oshishi va avtoturizmning rivojlanishi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti qoshidagi Yevropa Iqtisodiy Komissiyasi ( BMT YEIK ) tarkibida ichki transport bo‘yicha qumita tuzilishiga olib keldi. Bu qumita doirasida 1958 yili Jenevada «Predmet va mexanik transport vositalarining qismlarini rasman tasdiqlashning bir xil shartlari va uni o‘zaro tan olish haqidagi shartnoma» imzolandi. Bu shartnomani rivojlantirish borasidagi unga ilova shak-lida bir qator qoidalar ishlab chiqildi. Hozirgi kunda Yevropaning 22 davlati shartnomani imzolab BMT YEIK tarkibidagi ichki transport bo‘yicha qumitaga a’zo bo‘ldilar va ularga tegishli tartib raqami berildi (masalan, Olmoniya-1, Fransiya-2, Italiya-3, Niderlandiya-4, Buyuk Britaniya-11, Rossiya-22 va hokazo).
O‘zbekiston hozircha bu qumitaga a’zo bo‘lmasa ham, lekin Respublikamizda ishlab chiqarilayotgan avtomobillarning yorug‘lik asboblariga taalluqli standartlarda BMT YEIK qoidalarining talablari hisobga olinadi va to‘liq bajariladi.
BMT YEIK qoidalari talablariga mos keladigan avtomobil yorug‘lik asboblari rasmiy xalqaro tasdiqlanish belgisini oladi. Xalqaro tasdiqlanish belgisi (5.1-rasm) aylanma shaklida bo‘lib, uning ichiga E harfi yoziladi. Belgi yorug‘lik asbobining nur tarqatgichiga tushiriladi. Belgi tagida yoki uning yonida rasman tasdiqlanish tartib raqami ko‘rsatiladi. Belgi tagida, tartib raqamining ustida gorizontal ko‘rsatkich bo‘lishi mumkin. Fara yo‘l harakati chap tomonlama tashkil qilingan mamlakatlarda (masalan, Angliya, Hindiston va hokazo) ishlatish uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, ko‘rsatkich o‘ng tomonga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Agar farani yo‘l harakatining ham chap tomonlama, ham o‘ng tomonlamasiga moslash imkoniyati bo‘lsa, ko‘rsatkich ikki tomonga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Yo‘l harakati o‘ng tomonlama tashkil qilingan mamlakatlar uchun (masalan, Rossiya, O‘zbekiston va hokazo) ko‘rsatkich umuman qo‘yilmaydi. Belgi ustiga kvadrat tushirilib, uning ichiga C, R, S, H, harflari yoziladi. C va R harflari faraning yaqinni va uzoqni yoritish bo‘yicha xalqaro me’yorlarga mosligini ko‘rsatadi. Kvadratda CR harflarini birga qo‘yilishi faraning optik tizimining yaqinni va uzoqni yoritish rejimida ishlashga mo‘ljallanganligini bildiradi. S harfi yaxlit shishali optik elementni (lampa-fara) belgilash uchun yoziladi. Faqat galogen lampalar bilan ishlatishga mo‘ljallangan faralarga H harfi yoziladi.
Galogen lampali fara belgisining o‘ng tomonidagi raqam uzoqni yoritish rejimida yorug‘lik kuchining maksimal qiymatini ko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
