Oziq ovqat texnologiyasi kafedrasi oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

3.
Xamir tayyorlashda kechadigan jarayonlar (xamir bijg’itish, xamirni bo’laklash va 
tindirish). 
4.
Non va non maxsulotlarini pishirish. Non va non mahsulotlarini saqlash.
Non ishlab chiqarish sanoati oziq-ovqat sanoatining eng muhim va rivojlangan 
sohalaridan biridir. Yil sayin non mahsulotlariga bo’lgan talab ortib bormoqda va ularning 
assortimenti ko’paytirilib bormoqda.
O’zbekiston xududida 1929 yilgacha ishlab chiqarish sanoati yo’q edi, hamma erda 
maxalliy xalq o’z mexnati bilan tandirlarda non yopib ularni iste’mol qilingan. Respublikamiz 
bo’yicha 1-non korxonasi Toshkent shaxrida 1929 yilda qurilgan. 1930 yil esa 2-si Samarqand 
va 3-si Toshkentda qurilgan 1980 yilga kelib Respublikamizning yirik shaxarlarida katta va o’rta 
quvvatga ega bo’lgan non ishlab chiqarish sanoati jadallik bilan rivojlanib bormoqda. Non ishlab 
chiqarish korxonalariga asosiy va qo’shimcha xom ashyolar to’kma holda maxsus sig’imlarda 
keltiriladigan bo’ladi. Yangi texnologik jarayonlar qo’llanilib, lentali pechlar, xamir tayorlovchi 
agregatlar, xamir buklovchi mashinalar va boshqa texnologik uskunalar o’rnatiladi. Non 
mahsulotlarini pishirish gazli, elektr isitgichli pechlarda amalga oshirila boshlanadi. Nln 
tashishda konteyner usuli qo’llanilmoqda. Texnika va texnologiyalarning rivojlanishi ishchi qo’l 
mexnatini kamaytiradi, 1986 yil non ishlab chiqarish korxonalari Respublika oziq-ovqat 
vazirligidan Don maxsulotlari vazirligiga o’tkazilgan.
Non ishlab chiqarish sanoati korxonalarida non, bulochka , makaron, qandolat maxsulotlari 
ishlab chiqarila boshlanadi. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so’ng non sanoatimiz tez 
rivojlanib ketdi. Katta quvvatli eski tipdagi non ishlab chiqarish korxonalari o’rniga zamonaviy 
uzluksiz ishlaydigan texnologik liniyalarga ega bo’lgan kichik korxonalar qurildi. Kichik non 
ishlab chiqarish korxonalarining avzalligi bir vaqtni o’zida aholini dasturxoniga 20-30 xil non 
bulka mahsulotlari issiq holda etkazib beriladi. Non ishlab chiqarish sanoati maxsulotlarning 
assortimentiga turli ko’rinish va navdagi non-bulka, suxariki, shafobaxsh xamda parxez milliy 
non mahsulotlari kiradi. Sanab o’tilgan bu maxsulotlar yuzlab nomlarga ega bo’lib bir biridan 
uning navi, shakli va pishirish usullari bilan farqlanadi. Non maxsulotlari turli navlardagi Javdar 
va bug’doy unlaridan tayyorlanadi. Non maxsulotlariga og’irligi 0,5kg va undan yuqori bo’lgan 
maxsulotlar kiritiladi. Non maxsus qoliplarda va pechning listlarida pishiriladi. Ularning 
94

---

restepturasi oddiy bo’lib, unga un, suv, tuz va xamirturush kiradi. Ayrim non turlariga kam 
miqdorda shakar, yog’, solod, patoka va xushbo’ylantiruvchi moddolar qo’shiladi. Bulka 
maxsulotlariga og’irligi 0,05-0,5 kg bo’lgan maxsulotlar kiritiladi. Ularning restepturasiga asosiy 
xom ashyolardan tashqari shakar, yog’ va boshqa ashyolar kiradi.
Non asosiy oziqa mahsuloti hisoblanadi. Non-asosan uglevodli oziqadir, unda zarur 
bo’lgan optimal nisbat (4:1) talabiga javob bermaydi. Nonning oziqaviylik qimmati uning 
kaloriyasi, xazm bo’lishi, oqsil, vitamin va mineral moddalarning miqdori va tarkibi bilan 
baholanadi. Non tarkibidagi oziqa moddalar inson organizmi tomonidan butunlay barchasi xazm 
bo’lmaydi. Nonni xazm bo’lishiga uning g’ovakligi, ta’mi, tashqi ko’rinishi, uning navi va 
boshqa omillar ta’sir ko’rsatadi. Qanchalik uning navi yuqori bo’lsa, shunchalik uning oziqa 
moddalari ayniqsa oqsili yaxshiroq xazm bo’ladi. 1 kg nonda 70-80g oqsil mavjud bo’lib, u 
insonning oqsilga bo’lgan extiyojini taxminan 30% ni qoplaydi. Nonda mineral moddalarning 
umumiy miqdori 1-2 % ni tashkil qiladi. Uning navi qanchalik past bo’lsa, nonida shunchalik 
mineral moddalarning miqdori ko’p bo’ladi. Vitaminlar xam jaydari unlarda oliy Navli unga 
qaraganda ko’p uchraydi. Masalan, javdar va bug’doydan olingpn jaydari undan tayyolangan 
nonning 550g miqdori inson organizmi rr vitaminiga bo’lgan extiyojni to’liq, V1 vitamini 2.3 
qismini, V2 vitamini 1.6 qismini qondiradi.
Non va bulka maxsulotlari organoleptik (tashqi ko’rinishi, ta’mi, xidi, mag’iz holati) va 
fizik-kimyoviy (namlik, kislotalik, g’ovaklik, yog’ va shakarning miqdori) sifat ko’rsatkichlari 
birinchi darajali hisoblanadi, chunki maxsulot organoleptik ko’rsatkichlar bo’yicha sifatsiz deb 
topilsa, maxsulot brak (yaroqsiz) hisoblanadi va keyingi analizlar o’tkazilmaydi.