Oziq ovqat texnologiyasi kafedrasi oziq-ovqat texnologiyasi asoslari

Biotexnologiyaning asosiy mahsulotlarini sxematik taqsimlash
Texnologiya
Qishloq xo’jaligi va oziq-ovqat mahsulotlari 
ishlab chiqarish
Bijitish
Limon kislotasi
Aminokislotalar
Nukleotidlar
Fermentlar
Biopolimerlar
Ekzimatik injeneriya
Fruktoza-glyukoza qiyomi
12

---

Glyukoza qiyomi
Hujayralarni o’stirish
Bir hujayrali oqsil (ozuqa oqsili)
NAZORAT SAVOLLARI:
1. «Oziq-ovqat kimyosi» nimani o’riganadi?
2. O’zbekiston Respublikasida ozuqa resurslari va oqsil tanqisligi muammosini hal qilishning 
o’ziga xos tomonlari.
3. Nima uchun yildan yila oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishga ko’proq eneriya 
sarflanmoqda?
4. Oziq-ovqat sanoatida biotexnologiyaning vazifasi nimalardan iborat?
«Tayanch» so’z va iboralar
Bijg’ish, ferment, mikroorganizm, drojji, presslash, ekstrakstiya, tindirish, filtrlash, adsorbstiya, 
dezodorastiya, eritish, kristallash, reologik ko’rsatkich, termik ishlov.
13

---

3-MA’RUZA. O’SIMLIK MOYLARI ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI.
Reja: 
1.
Moyli urug’larni qayta ishlash korxonasining umumiy sxemasi
2.
O’simlik moylari ishlab chiqarish. Moyli urug’larni sinflanishi. 
3.
Moyli urug’larni tozalash. Moyli urug’larni namlash, quritish, chaqish, 
separastiyalash va moyli urug’lar mag’zini yanchish, namlash va termik ishlov berish, 
yanchilmadan qovurma tayyorlash va presslab moy olishning prinstipial sxemasi. 
4.
Moyli maxsulotdan ekstrakstiyalab moy olishning prinstipial sxemasi. 
5.
O’simlik moylarini aralashmalardan tindirib, cho’ktirib va filtrlab birlamchi tozalash.
Yog’-moy sanoati respublika oziq-ovqat sanoatining etakchi tarmoq-laridan biridir. 
O’zbekistonda qadimdan o’simlik moyi kunjut, zig’ir, indov, maxsar urug’i, paxta chigiti, poliz 
ekinlari urug’laridan juvozlarda olingan. Respublikada yillik kuvvati 3,5 mln. tonna moyli 
o’simlik urug’larini qayta ishlaydigan korxonalar ishlab turibdi. Sanoatning bu tarmog’ida paxta, 
soya, raps moylari, meva danaklari hamda sabzavot urug’laridan moy olinib, oziq-ovqat, atir-upa 
va farmastevtika sanoatlari tarmoklarida ishlatiladi. Yog’ moy sanoatida bu moylardan margarin 
mahsulotlari, mayonez, kir sovun, atir sovun, texnika maksadlari uchun boshqa turli mahsulotlar 
ishlab chikariladi. O’simlik moyi ishlab chikarishda yiliga o’rtacha 2,1 mln. tonnadan ko’prok 
paxta chigiti ishlatiladi. Yog’-sanoati korxonalari YoMK (yog’-moy kombinati), MEZ (moy 
ekstrakstiya zavodi) va turli xususiy kichik korxonalar ko’rinishidagi ayrim stexlar ko’rinishida 
ishlamoqdalar. Barcha ishlab chiqarish va qayta ishlash stexlaridan tashkil topgan yog’-moy 
kombinatining umumiy sxemasi quyidagi sxemada keltirilgan bo’lib, unda xomashyo va material 
xarakati bo’yicha ishlab chiqarish bo’limlarining ketma-ketligi va bog’liqligi keltirilgan.
1
3
4
5
7
8
6
9
10
11
12
Gudron
Salomas
Margarin
Sovun
Mayonez
Sheluxa
Shrot
Salat moyi
SPS
DYOK
2
Yog’-moy kombinati bo’limlari umumiy sxemasi.
1- Chigit xo’jaligi
2- Tozalash bo’limi
3- Chaqish-ajratish bo’limi
4- Forpress stexi
5- Rafinastiya stexi
6- Ekstrakstiya stexi
7- Kristallizastiya stexi
8- Mayonez stexi
9- Gidrogenizastiya stexi
10- Margarin stexi
14

---

11- Yog’ kislotalarini distillyastiyalash stexi
12- Sovun stexi
Bunday korxonada 1,2,3 va 4 raqam bilan belgilangan belgilangan bo’limlar o’simlik 
moylari ishlab chiqarish korxonasini tashkil etsa, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11- bo’limlar moylarni qayta 
ishlash korxonalari hisoblanadi. 
Sxemadan ko’rinishicha yog’-moy korxonasidan, rafinastiyalangan moy, salat moyi, 
mayonez, margarin, sovun kabi tayyor maxsulotlar va sheluxa, gudron kabi chiqitlar sotuvga 
chiqariladi.
Zamonaviy texnologiya asosida o’simlik moylari olishning asosan ikkita usuli bor: 1. 
Urug’ mag’zidan moyni presslab olish. 2. Kunjaradan qoldiq moyni erituvchi yordamida to’liq 
ekstrakstiyalab olish.
Kaysi bir usul ishlatilishidan kat’iy nazar xar bir usul aniq texnologik sxema buyicha 
olib boriladi. Texnologik sxema deb, bir-biri bilan mantikiy jixatdan o’zviy boglangan 
texnologik jarayonlarning yigindisiga aytiladi. Texnologik jarayon deb, aloxida omillar ta’siri 
ostida (bosim, temperatura, vakuum, namlik x.k.) olib boriladigan jarayonlar tushiniladi.
Texnologik jarayon o’zgarishiga ba’zi bir mexaniq, issiqlik, namlik va kimyoviy 
reaktivlar ta’sir etadi va jarayon o’z yunalishini o’zgartiradi. Texnologik jarayonlar asosiy, 
tayyorlov, yordamchi va kushimcha operastiyalardan tashkil topadi.
Quyida o’simlik moylari ishlab chiqarish korxonasini tashkil qiluvchi ishlab chiqarish 
bo’limlaridagi texnologik jarayonlar bilan tanishib chiqamiz.