O'zgaruvchan massali jism harakati

Shayton g’ildiragi harakatida ham reaktiv harakatni ko’ramiz

Reaktiv harakatni suyuqlik oqimining harakatida ham ko’rish mumkin.
Hozircha sharning og’zi bog’langan…

Teshikcha ochilganda…

Ikki jism – shar va havoning impulslari yig’indisi…

Reaktiv harakat aviatsiya va kosmonavtikada keng qo’llaniladi.

Kosmonavtika asoschilari




Konstantin Eduardovich Sialkovskiy -
Rus olimi,
ixtirochi va
ustoz.

• 
  ishlab chiqqan; raketalar harakatini;
  
• 
  raketaning orbitatada uchish tezligi formulasini yaratgan;
  
• 
  ko’pbosqichli raketani taklif qilgan
  

Yulduzlarga yo’l

• 
  Konstruktor, akademik, amaliy kosmonavtika asoschisi
  

Korolyov Sergey Pavlovich

Ko’pbosqichli raketa

Raketaning tezligi ortadi.

Ikkinchi bosqich dvigateli ishga tushadi


Yoqilg’I tamom bo’lgach birinchi bosqich avtomatik tarzda ajralib ketadi.
Raketa tashuvchining

• 
  Koinot korabli
  
• 
  Priborlar joyi
  
• 
  Oksidlovchi bak
  

• 
  Yoqilg’I baki
  
• 
  Nasoslar
  

• 
  Yonish kamerasi
  

• 
  Soplo
  

tuzilishi


Soplo – maxsus tuzilishga ega bo’lgan quvurlar, undan yongan gazlar katta tezlikda otilib chiqadi.
Soploning vazifasi –
tezlikni oshirish.

Tezlik nima maqsadda oshiriladi?

Koinot yutuqlari

«Avvalo raketalarda Yer atrofida uchish, keyin Quyoshga tomon yo’l olish, xohlagan sayyoraga yetib borish, Quyoshga yaqinlashish yoki undan uzoqlashish amalga oshadi…

Insonlar Quyosh atrofida sayyoralararo makonlar quradilar…
Reaktiv asboblar insonlarga katta imkoniyatlarni yaratib beradi, u Erdagiga nisbatan ikki million marta katta energiya energiyani hosil qiladi»
(K. E. Sialkovskiyning koinotni zabt etish
rejasidan…)


Termoelektron emissiya


1. Termoelektron emissiya qonuniyatlari


Termoemission aylantirgichda ro’y beradigan hodisalar, ayniqsa gaz to’ldirilgan aylantirgichlardagi ancha murakkab. Ammo, barcha tipli termoemission aylantirgichlarning ishlashi ikkita effekt –termoelektron emissiya va kontakt potensiallari ayirmasiga asoslangan. Shu effektlardan biri bo’lgan termoelektron emissiya qonuniyatlarini batafsil ko’rib chiqamiz.
Ma’lumki, T=0 K bo’lganda metaldagi erkin elektronlarning eng katta energiyasi Fermi energiyasi E_F ga teng bo’ladi. Lekin bu energiya metall sirtidagi potensial to’siq Wdan kichik (E_F Kristallni qizdirish yo’li bilan elektronlarga qo’shimcha energiya berish asosida ro’y beradigan elektronlar emissiyasi termoelektron emissiya deb ataladi. Boshlang’ich paytda termokatodlarni tayyorlashda asosan, toza metallardan (W, Ta, …) foydalanilgan. Hozirgi paytda bu xildagi termokatodlar ayrim qurilmalardagina ishlatiladi. Ko’pincha pardali, yarim o’tkazgichli yoki oksidli katodlardan foydalaniladi. Lekin bu hodisaning qonuniyatlarini tushunish uchun avvalo metalldagi termoelektron emissiya jarayonlarini ko’rib chiqish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Erkin eletronlar modelidan foydalanib, metall sirtidan emissiyalanayotgan elektronlarning tok zichligini hisoblash formulasini keltirib chiqaramiz. Faraz qilaylik, metalldagi erkin elektronlarning eng pastki (asosiy holat) sathidagi el
o’ladi. Metallning bir birlik yuzasidan bir sekund vaqt davomida o’tgan va impulslari

an
+d
ej = W₀

• 
  E_F
  

gacha oraliqda yotgan elektronlarning soni ushbu formula bo’yicha aniqlanadi:

dV =
V n( ^)d ^ = ^¶Е × n( ^)d ^ = n( ^)dEdP dP .

х

_х P P P P P _{y z}
¶P
Bunda, E-elektronning kinetik energiyasi, V_x-elektron tezligining x komponenti

 ₂

N ( p) bir birlik (6-o’lchamli)
n(P) = × f (E)
_h3