O`zgarmas tok mashinalari

O`zgarmas tok mashinalari

O`zgarmas tok mashinalaSi

• Oʻzgarmas tok mashinasi — mexanik energiyani oʻzgarmas tok elektr energiyasiga (generator) yoki oʻzgarmas tok elektr energiyasini mexanik energiyaga (dvigatel) aylantirib beradigan elektr mashina. Ham generator, ham dvigatel sifatida ishlashi mumkin. Generatorning ishi elektromagnit induksiya hodisasiga, dvigatelning ishi tokli oʻtkazgichning magnit maydoni bilan oʻzaro taʼsirlashishiga asoslangan; unda elektromagnit aylantiruvchi moment vujudga keladi. Oʻzgarmas tok mashinasim.ning aktiv qismlariga magnitli oʻzak, stator va rotor (yakor) chulgʻamlari hamda kollektor kiradi (yana q. Generator, Elektr dvigatel).

Kommutatsiya mavjudligiga ko’ra;

Kommutatsiya mavjudligiga ko’ra;

• Kommutatsiyali;
• Kommutatsiyasiz (unipolyar generator va unipolyar dvigatel)

Tok qayta ulagichlar rusumiga ko’ra:

• Tokni kollektorli qfyta ulagichli (cho’tka kollektorli qayta ulagichli)
• Tokni kollektorsiz qfyta ulagichli (elektron qayta ulagichli-ventilli elektrodvigatel)

Quvvat bo’yicha:

• Mikromashinalar – 500 mVt gacha;
• Kichik quvvatli mashinalar – 0,5-10 kVt gacha; O’rta quvvatli mashinalar – 10-200 kVt gacha; Katta quvvatli mashinalar – 200 kVt dan yuqori.

Aylanish chastotasiga ko’ra:

Aylanish chastotasiga ko’ra:

• Past aylanishli – 300 ayl/min gacha;
• O’rtacha tezlikda aylanuvchi – 300-1500 ayl/min; Yuqori tezlikda aylanuvchi – 1500-6000 ayl/min;
• O’ta yuqori tezlikda aylanuvchi – 6000 ayl/min dan yuqori.

Valning jolashishiga ko’ra:

• Gorizontal valli;
• Vertikal valli.

O‘zgarmas tok mashinalarining tuzilishi va ishlash tamoyili.

13.1-rasmda o‘zgarmas tok mashinasining (generator rejimi) ishlash sxemasi ko‘rsatilgan. Bunda S va N qutblarning magnit maydonida silindr shaklidagi po‘lat o‘zakka o‘rnatilgan bir o‘ramdan iborat o‘tkazgich soat milining yo‘nalishiga teskari tomonga n chastota bilan aylantiriladi. O‘tkazgichning uchlari valga(o’qga) o‘rnatilib, izolyatsiyalangan ikkita halkaga tutashtiriladi va demak, halkalar ham o‘tkazgich bilan bir xil chastotada aylanadi. Halqalar ustiga qo‘zg‘almas cho‘tkalar o‘rnatilgan bo‘lib, ularga tashqi yuklama ulanadi. Bunday generatorning shimoliy qutbi ostidagi o‘tkazgichda hosil bo‘lgan EYuK yo‘nalishi b dan a ga, janubiydagisida d dan c tomon bo‘ladi. Demak, EYuK dan hosil bo‘lgan tok ham, halqa l` dan cho‘tka l tomonga, tashqi yuklamada esa cho‘tka 2 dan halqa 2` tomonga yo‘nalgan bo‘ladi.

• 13.1-rasmda o‘zgarmas tok mashinasining (generator rejimi) ishlash sxemasi ko‘rsatilgan. Bunda S va N qutblarning magnit maydonida silindr shaklidagi po‘lat o‘zakka o‘rnatilgan bir o‘ramdan iborat o‘tkazgich soat milining yo‘nalishiga teskari tomonga n chastota bilan aylantiriladi. O‘tkazgichning uchlari valga(o’qga) o‘rnatilib, izolyatsiyalangan ikkita halkaga tutashtiriladi va demak, halkalar ham o‘tkazgich bilan bir xil chastotada aylanadi. Halqalar ustiga qo‘zg‘almas cho‘tkalar o‘rnatilgan bo‘lib, ularga tashqi yuklama ulanadi. Bunday generatorning shimoliy qutbi ostidagi o‘tkazgichda hosil bo‘lgan EYuK yo‘nalishi b dan a ga, janubiydagisida d dan c tomon bo‘ladi. Demak, EYuK dan hosil bo‘lgan tok ham, halqa l` dan cho‘tka l tomonga, tashqi yuklamada esa cho‘tka 2 dan halqa 2` tomonga yo‘nalgan bo‘ladi.

Generator o‘tkazgichi aylantirilib, 180° ga burilganda uning ab va cd tomonlari o‘zaro o‘rinlari bilan almashadi. Bunda musbat potentsialli cho’tka manfiy, manfiyligi esa musbatga aylanib, yuklamadan o‘tayotgan tok o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi.

• Generator o‘tkazgichi aylantirilib, 180° ga burilganda uning ab va cd tomonlari o‘zaro o‘rinlari bilan almashadi. Bunda musbat potentsialli cho’tka manfiy, manfiyligi esa musbatga aylanib, yuklamadan o‘tayotgan tok o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi.
• Shunday qilib, abcd o‘tkazgich va tashqi yuklamadan iborat yopiq zanjirda o‘zgaruvchan EYuK va tok hosil bo‘lib, o‘tkazgichning bir marta to‘la aylanishida ular o‘z yo‘nalishini ikki marta o‘zgartiradi. O‘zgaruvchan EYuK va, demak, tokning o‘zgarish egri chizig‘i magnit qutblarining shakliga bog’liq bo‘ladi. Amalda, generator o‘tkazgichlarida hosil qilingan EYuK sinusoidaga yaqin shaklda bo‘ladi( 13.2-rasm).