O‘zgarmas, o‘zgaruvchi va jadval ko‘rinishidagi

Qiymatlar chegarasi
Egallaydigan xotira hajmi
Byte	0 … 255	8 bit = 1 bayt
ShortInt	-128 … 127	8 bit = 1 bayt
Word	0 … 65 535	16 bit = 2 bayt
Integer	-32 768 … 32 767	16 bit = 2 bayt
LongInt	-2 147 483 648 … 2 147 483 647	32 bit = 4 bayt

Masalan: var i, j: Integer; bma: longint; mmr: Shortint;

tartib_raqam: Byte; nat_0: word;

Butun sonlar ustida div (butun bo’lish) va mod (qoldiq) amallari o’rinli. Masalan:

25 div 4 = 6; 25 mod 4 = 1; 49 div 7 = 7; 49 mod 7 = 0.

Haqiqiy sonli qiymatlar qabul qiladigan o‘zgaruvchilar haqiqiy sonli o‘zgaruvchilar deyiladi. Ularning turlari quyidagi jadvalda keltirilgan:

Turi	Qiymatlar chegarasi	Razryadi	Egallaydigan hotira hajmi
Real	-2,9•10^39 … 1,7•10^38	11-12	6 bayt
Single	-1,5•10^45 … 3,4•10^38	7-8	4 bayt
Double	-5,0•10^324 … 1,7•10^308	15-16	8 bayt
Extended	-3,4•10^4932 … 1,1•10^4932	19-20	10 bayt
Comp	-9,2•10^18 … 9,2•10^18	19-20	8 bayt

Masalan:

var burchak, yoy_uzunligi : Real; mab : extended;

daraja : Single; kub : double; haqiqiy : Comp;

Jadvaldagi “Razryadi” sonning aniq raqamlari sonini bildiradi. Juda ko‘p hollarda real turli o‘zgaruvchilardan foydalanish yetarli bo‘ladi.

Belgili o‘zgarmaslar qiymatini qabul qiluvchi o‘zgaruvchilar belgili o‘zgaruvchilar deyiladi. Ular Paskalning Char maxsus so‘zi yordamida tavsiflanadi. Masalan: var harf, belgi : char;

Satrli o‘zgaruvchilarni tavsiflash uchun Paskalning String maxsus so‘zi qo‘llaniladi. Bunday o‘zgaruvchilar uchun kompyuter xotirasidan 255 bayt (255 ta belgi uchun) joy ajratiladi. Agar satrli o‘zgaruvchi qabul qiladigan satrdagi belgilar soni dastur ishlashi davomida ma’lum miqdordan, masalan, 10 ta belgidan oshmasa, kompyuter xotirasini tejash maqsadida, uni String[10] orqali tavsiflash maqsadga muvofiq. Masalan:

Var qator : String; {qator nomli o‘zgaruvchiga xotiradan 255 bayt ajratildi}

_satr : String[24]; {_satr nomli o‘zgaruvchiga xotiradan 24 bayt ajratildi}

Mantiqiy o‘zgaruvchilar Paskalning Boolean maxsus so‘zi orqali tavsiflanadi. Masalan:

var natija : Boolean;

katta, kichik : Boolean;

Paskalda tilida tuzilgan dasturda faqat tavsiflangan o‘zgaruvchilar ishtirok etishi mumkin. Paskal translyatori tavsiflanmagan o‘zgaruvchilarni dasturda ishlatishga yo‘l qo‘ymaydi hamda xato xabarini ekranga “Error 3: Unknown identifier” (noma’lum identifikator, ya’ni bu holda noma’lum o‘zgaruvchi) yozuvi orqali ifodalaydi. Shuni yodda tutish zarurki, o‘zgaruvchilarga faqat tavsiflashda ko‘rsatilgan turdagi qiymatlarnigina berish mumkin bo‘ladi.

IV. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Belgili o‘zgarmas deganda nimani tushunasiz? Misollar keltiring.
   
2. 
   Satrli o‘zgarmaslarning belgili o‘zgarmaslardan farqi nimada?
   
3. 
   Sonli o‘zgarmaslarning qanday turlarini bilasiz?
   
4. 
   Mantiqiy o‘zgarmaslar qanday qiymatlarni qabul qilishi mumkin?
   
5. 
   O‘zgaruvchilarning o‘zgarmaslardan farqi nimada?