O’zbyekiston ryespublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

4-ilova
ASOSIY ATAMA VA TUSHUNCHALAR


1.Abiogenli (yunoncha «a» bio va genlarsiz) tirik organizmlarning jonsiz bo’lmagan murakkab organik birikmalardan vujudga kelishi, ya‘ni nobiogenli paydo bo’lish.
2.Abiotik muxit (yunoncha «a» va biote - hayot) –jonsiz muhit.
3.Abissiniya – Zamonaviy chet el adabiyotlarida ishlatiladigan Efiopiyaning norasmiy nomi.
4.Avtotroflar (yunoncha autos-o’zim, va tpophe-oziqa, oziqlanish)- o’zi oziqlanuvchi organizmlar, ya‘ni noorganik moddalardan (xususan suvlar, uglerod ikki oksidi, azotning noorganik birikmalari) fotosintez (barcha yashil o’simliklar-fototroflar) yoki xemosintez (ba‘zi ximotroflar bakteriyasi) energiyasidan foydalanib, yashashi uchun zarur bo’lgan organik moddalarni sintezlovchilar.
5.Akvatoriya (lotincha aqua- suv va hudud) – dengiz, suv ombori yoki portning suv hududi chegarasi.
6.Akseleratsiya (lotincha accelera- tezlashtirish) – pushtning rivojlanish bosqichini aniqlaydigan ayrim qismlari shakllanishining tezlashishi; bolalarning va o’smirlarning oldingi avlodlariga nisbatan jinsiy balog’atga yetishi va rivojlanishining tezlashishi.
7.Aktinomitset – tarmoqlanuvchi xo’jayra hosil qiluvchi bakteriyalar tartibi yoki grifi. Tuproqda, suv havzalarida, havoda hamda o’simliklar qoldig’ida tarqalgan. Ba‘zi hayvonlar, inson va o’simliklardagi tekinxo’rlar.
8.Alkaloidlar (alcali-ishqor degan ma‘noni anglatadi) - asosan kelib chiqishiga ko’ra o’simliklardagi davriy birikmali keng guruhlar. Asosini azot tashkil qiluvchi 10000 ga yaqin alkoloidlar ma‘lum.
9.Allo –yunoncha -allos boshqa, o’zgacha.
10.Olmos – uglerodning kristall polimorfli o’zgaruvchi minerallaridan biri (har xil tuzilishli kristall holatida.
11.Alfa – zarrachalar (() – 2 proton va 2-neytron tarkibli geliy atomi yadrosi (birgalikda atom yadrosini tashkil etadi).
12.Aminokislotalar – karboksil (-SOON) va aminoguruhli (-NH2) tarkibli organik birikmalar sinfi; kislotali va asosli xususiyatga ega bo’ladi; barcha organizmlarning azotli moddalari almashinuvida qatnashadi. Tabiiylari 150 dan ortiq bo’lib, barcha oksillar tuzilishida monomerli tugunlar sifatida xizmat qiladi. Ko’pgina mikroorganizm va o’simliklar o’zi uchun zarur bo’lgan aminokislotalarni sintez qiladi.
13.Ammiak (yunonocha halsammoniakos-novshadil) – NH3 rangsiz nafasni qisadigan gaz. Suvda yaxshi eriydi, bosim ostida vodorod va azotni sintez qiladi. Zaharli, portlashga xavfli