O’zbyekiston ryespublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

7.1-rasm. Koinot evolyutsiyasining davriy modeli (Sedov, 1982)

Bizning metogalaktika, Quyosh tizimidagi Somon yo’li aylananing IV –sektorida turadi va Quyosh atrofidagi fazoga energiya beradi. Entropiya Koinotning ushbu qismida doimo o’sib boradi. Hamma energiya zahirasini sarf qilgan quyosh so’nadi, butun quyosh tizimi kosmik changa aylanadi. Koinotning bizga tegishli qismi birinchi sektorda sodir bo’ladi. Vaqt o’tishi bilan kosmik changlardan quyuq materiya hosil bo’la boshlaydi. (II-sektor) shundan keyin III- sektorga to’g’ri keladigan jarayonlar boshlanadi: juda katta portlashlar yulduz va planeta tizimlarning hosil bo’lishiga sabab bo’ladi, yana hayot paydo bo’ladi.

SHunday qilib, Koinotning issiqlik halokatidan keyin gravitatsion, elektromagnitli va yadroviy maydonlar hisobiga asta-sekin paydo bo’la boshlaydi.
7.4 Evolyutsiyaning omillari. Evolyutsiyaning ichki omillari tirik materiya, Ch.Darvin asoslagan ishlardan boshlanib, hozirgi genetika yutuqlari bilan tugaydi. Evolyutsiyaning tashqi omillariga juda kam ahamiyat berilgan va berilmoqda, shunday bo’lsada, yuqorida ta‘kidlanganlardan bir xil mazmundagi xulosa kelib chiqadi, ya‘ni Koinotdagi hayotning o’zi faqat uning aniq rivojlanish davrida paydo bo’lishi mumkin. Umuman aytganda, hayot Koinot evolyutsiyasining farzandidir.
Dunyodagi barcha narsalar, xuddi shunday organizmlar, ekotizimlar, Yer biosferasi va umuman barcha materiya ham jonli, ham jonsiz fazo va vaqtda mavjud. Bu – qandaydir muqarrar dalilga o’xshaydi, qandaydir aksiomaga yaqinroq, biroq shunday bo’lsada, aynan fazo va vaqtning kontinumini evolyutsiyaning muhim tashqi omili deb hisoblash mumkin.
Fazoni vaqtdan, vaqtni fazodan tashqari tushunish mumkin emas. Bundan tashqari, fazo vaqtdan, vaqt fazodan tashqarida mavjud emas. Shuning uchun klassik fizikada fazo va vaqtni birlashtiruvchi substantsiya harakatdir; darhaqiqat, har qanday jismning harakatini koordinatalarda ifodalash mumkin, «koordina - vaqtning bosib o’tgan yo’li» degan ma‘noni anglatadi.