|
§ 4.3. Myehnat migraцiyasining asosiy yо‘nalishlari va markazlari
Myehnat migraцiyasi dyeyarli barcha milliy iqtisodiyotlarga xos jarayondir. Biroq uning jadallik darajasi jahonning u yoki bu hududlarida syezilarli farq qiladi. Myehnatkash-migrantlarning eng jadal oqimi ishchi kuchini eksport/import qiluvchi mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi darajasida va tabiiy dyemografik о‘sish sur’atida jiddiy farq bо‘lganda kuzatiladi. Migraцiyaning asosiy tо‘rtta yо‘nalishlari ichida jami migraцiya oqimining hajmi bо‘yicha rivojlanayotgan mamlakatlardan rivojlangan mamlakatlar tomon ishchi kuchlarini kо‘chishi birinchi о‘rinda turadi. Mutaxassislar quyidagi migraцiya oqimlarini alohida kо‘rsatib о‘tishadi: G‘arbiy YEvropa va SHimoliy Amyerika mamlakatlari о‘rtasida, sobiq soцialistik mamlakatlardan bozor iqtisodiyotli mamlakatlarga, rivojlanayotgan yoki о‘tish davri iqtisodiyotli davlatlar о‘rtasida (mas. Janubiy Amyerika chyegarasida, Ukrainadan Rossiyaga).
Ishchi kuchi migraцiyasining yana bir yо‘nalishi, ya’ni rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan yoki о‘tish davri iqtisodiyotli davlatlarga migraцiya uchrasa-da, bu yо‘nalishni tanlovchi migrantlar soni unchalik kо‘pchilikni tashkil etmaydi va ular TMKlarning shahobchalari va shu’ba korxonalarida band bо‘lgan kadrlar, turli xayriya tashkilotlari va fondlari a’zolari, shuningdyek, sarguzasht izlovchilar xamda tavakkalchilardan iborat. Ishchi kuchini о‘ziga tortuvchi markazlar ichida eng yirik va uch yuz yildan byeri mavjud bо‘lgan markaz SHimoliy Amyerika (AQSH va Kanada) hisoblanadi. Amyerikalik statistlarning ma’lumotlariga kо‘ra 90-yillar davomida AQSHga byelgilangan kvota 675 ming kishi bо‘lishiga qaramay yiliga 1 mln.dan ortiq migrantlar kirib kyelgan.
Migrantlarni о‘ziga tortuvchi boshqa bir «ohangrabo» YEvropa Ittifoqi mamlakatlaridir. Ularga xorijiy ishchi kuchi jami aylanmasining tо‘rtdan bir qismidan kо‘progi tо‘g‘ri kyeladi. Bu hududda Franцiya (mamlakat aholisining 8 foizi xorijliklar), Gyermaniya (7,5 foiz) yetakchilik qilmoqda. Bulardan tashqari Buyuk Britaniya, Byelgiya, Nidyerlandiya, SHvyeцiya, Avstriya xam ishchi kuchi qabul qilishda oldingi о‘rinlarda turadi. Myehnat migraцiyasining uchinchi yirik markaz -Avstraliyadir. Avstraliya hukumati mamlakat hududining katta qismida aholi zichligi darajasi pastligi va uning tarkibida xitoy etnosining ulushi kо‘payib borayotganidan xavotirda. SHuning uchun xam Kanbyerra tomonidan Avstraliya mamlakatiga - qit’aga oq irqga mansub aholini, asosan fyertil (turmush qurish va farzand qurishga qodir) yoshdagi ayollarni kо‘chib о‘tishini rag‘batlantirish borasida chora-tadbirlar majmuasini e’lon qilgan.
Muhim migraцiya markazlardan biri sifatida Isroilni esga olishimiz xam maqsadga muvofiq. Isroil barcha yaxudiylarni о‘zlarining tarixiy vatanlariga qaytarishga harakat qilmoqda. YAxudiylarning «Jannatmakon yer»ga migraцiyasi umuman olganda siyosiy sabablar tufayli bо‘lsada, uning iqtisodiy jihatlari xam mavjud, turmush darajasi past bо‘lgan mamlakatlardan Isroilga kyelayotgan migrantlar oqimining jadalligi xam bundan dalolat byerib turibdi.
Kyeyingi yigirma yil ichida migrantlarni о‘ziga jalb etuvchi yangi markazlar vujudga kyeldi. Ularning ichida Fors kо‘rfazi mamlakatlari (Saudiya Arabistoni, Qatar, Quvayt, Baxrayn, Birlashgan Arab Amirligi) va Lotin Amyerikasi (Argyentina, Braziliya, Myeksika) xamda Osiyoning (Indonyeziya, Malayziya, Singapur, Tayvan) yangi industrial mamlakatlarini ajratib kо‘rsatish mumkin. Afrika qit’asida esa bunday markaz JAR hisoblanadi.
MDH doirasida Rossiya yirik markaz bо‘lsa-da, u xam eksportyor, xam importyor mamlakat sanaladi. Rossiyadan MDHdan tashqari ishchi kuchi eksport qilinsa (yiliga 10 ming kishi), MDH mamlakatlaridan - asosan Ukraina, Byelorusiya, Moldaviya, Qozog‘istondan (yiliga 300-500 ming kishi) import qilinadi.
Xalqaro migraцiya aylanmasi tarkibini tushunib yetish uchun myehnat migraцiyasining kо‘rinishlarini byelgilab chiqish zarur, ularni turli myezonlarga kо‘ra sinflash mumkin. Migraцiyasining asosiy kо‘rinishlari quyidagilar:
• davomiyligiga kо‘ra - vaqtinchalik, mavsumiy va doimiy;
• ijtimoiy tarkibiga kо‘ra - malakasiz ishchilar, о‘rta tyexnik va syervis xodimlari, talabalar (ta’til paytida), mutaxassislar, fan, madaniyat va sport arboblari, tadbirkorlar;
• tabiatiga kо‘ra - byevosita va bilvosita (TMK doirasida firma ichida);
• myehnat shartnomasi kо‘rinishiga kо‘ra - shaxsiy va jamoaviy;
• qabul qiluvchi mamlakatda xuquqiy holatga kо‘ra - assimilyaцion (kyeyinchalik fuqarolik byerilishi) va nyeassimilyaцion.
Xalqaro statistika ma’lumotlariga kо‘ra, migrantlarning asosiy qismini ishlab chiqarish va qishloq xо‘jaligida band bо‘lgan kam malakali ishchilar tashkil etadi. SHunday bо‘lsa-da, mutaxassislarning, ya’ni TMKlar tuzilmasida e’tiborli va yuqori xaq tо‘lanadigan mansablarni egallagan yuqori malakali ishchi kuchining migraцion oqimi о‘sib bormoqda (gap «aqllilarning kyetib kolishi» tо‘g‘risida bormoqda). Bundan tashqari yildan yilga YEvropa Ittifoqi kabi intyegraцion birlashmalarda ayollar va yoshlarning safarbarligi kuchaymoqda.
XIMda migraцiya oqimlarini kuchayib borishi tufayli ularning qabul qilib oluvchi va jо‘natuvchi davlatlar iqtisodiyotiga ta’siri yanada syezilarli bо‘lib bormoqda. SHuning uchun jahon ishchi kuchi bozorini ana shu nuqtai nazardan kо‘rib chiqish joiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
