|
§ 4.2. Jahon ishchi kuchi bozorining mohiyati va paydo bо‘lish sabablari
Jahon aholisi yoshiga bog‘lik ravishda ikki tipdagi odamlarni о‘z ichiga oladi: myehnatga layoqatli - 15-60 yoshlilar, myehnatga layoqatsiz -bolalar va qariyalar. Aholi umumiy hajmining taxminan 70 foizi birinchi tipga tyegishli, biroq bu ulush turli hududlarda о‘zgarib turadi. Masalan, Osiyo va Afrikada voyaga yetmaganlar, YEvropa va SHimoliy Amyerikada qariyalar ulushi yuqorirok.
О‘z navbatida myehnatga layoqatli aholi xam ikkiga ajratiladi: iqtisodiy faol va faol bо‘lmaganlar. Uy byekalari, talabalar (ta’til paytida), davlat qaramog‘idagi fuqarolar, shuningdyek, fuqaroligi bо‘lmaganlar iqtisodiy faol bо‘lmaganlar qatoriga kiradi. Bizni iqtisodiy faol aholi, ya’ni myehnatga layoqatli va unga intiluvchi odamlar qiziqtiradi. Fuqarolarning aynan shu toifasi mamlakat ichkarisida va xorijdan ish qidirish jarayonida faol ishtirok etadi.
Xalqaro ishchi kuchi migraцiyai uzoq tarixga ega bо‘lsada, faqatgina XX asrga kyelib ishlab chiqarish omillari harakatining yetakchi kо‘rinishlaridan biriga, binobarin XIMning alohida sohasiga aylandi.
Buni quyidagi sabablar bilan bog‘lash mumkin:
xо‘jalik hayotining baynalmilallashuvi;
ijtimoiy-dyemografik о‘zgarishlar;
fan-tyexnika va axborot sohasidagi inqilob;
intyegraцiya jarayonlarining rivojlanishi;
transmilliy korporaцiyalar faoliyati.
Bu barcha omillar myehnatga layoqatli aholining harakatchanligini kuchayishiga sababchi bо‘ldi, zyero insonlar mamlakatlar va qit’alararo kо‘chish uchun rivojlangan kommunikaцiya infratuzilmasidan foydalanishadi. Hozirgi kunga kyelib jahon ishchi kuchi bozori (JIKB) vujudga kyeldiki, bu bozor asosini milliy xо‘jalik tizimlari va jahon iqtisodiyoti doirasida ishlab chiqaruvchi kuchlarning darajasi, tabiati va joylashuviga syezilarli ta’sir etuvchi iqtisodiy faol aholining mamlakatlar va hududlar о‘rtasida jami migraцiya aylanmasi tashkil etadi. XX asrning oxiriga kyelib myehnatkash-migrantlarning bir yildagi о‘rtacha miqdori 35 mln. kishiga yetdi (1960-yilda 3,5 mln.). JIKB faqatgina migrantlarni emas, balki turli darajadagi migraцiya xizmatlarini, shuningdyek, xorijiy myehnatkashlar xuquqiy statusi, ularning myehnatini himoyalash, ularga ijtimoiy kafolatlar byerish va boshqa masalalar bilan shug‘ullanuvchi xalqaro tashkilotlarni xam о‘z ichiga oladi.
Mazkur mavzuda aholining kо‘chishi jarayonlari ichida ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlar kyeltirib chiqargan myehnat migraцiyasi tо‘g‘risida sо‘z boradi. Fuqarolarni о‘z vatanidan tashqarida ish qidirishga majbur etuvchi omillar ichida eng asosiysi turmush darajasini yaxshilash va о‘z qobiliyatlaridan unumli foydalanishga intilishlari hisoblanadi. Ayni paytda ishsizlik, qishloq xо‘jaligida aholining kо‘payib kyetishi kabi salbiy ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar xam yashash joyini vaqtincha yoki doimiy о‘zgartirishga sababchi bо‘ladi.
Hozirgi paytda davlatlar myehnat migraцiyasini tartibga solish borasida о‘z harakatlarini kuchaytirib borishmoqda. Migrantlarni jо‘natuvchi (eksportyor-mamlakatlar) va qabul qiluvchi (importyor-mamlakatlar) tomonlarning о‘zaro manfaatlarini xuquqiy ifodasi odatda ikki va kо‘p tomonlama kyelishuvlar kо‘rinishida amalga oshiriladi. Bu sohada xalqaro konvyenцiyalarni tayyorlashda aholi bо‘yicha BMT Komissiyasi, Xalqaro myehnat tashkiloti, Migraцiya bо‘yicha xalqaro tashkilot kabi global tashkilotlar syezilarli kо‘mak byerib kyelmoqda. Ishchi-migrantlar xuquqlarini himoya qilish bilan shug‘ullanuvchi hududiy tuzilmalarga misol sifatida G‘arbiy YEvropadagi Migraцiya masalalari bо‘yicha hukumatlararo qо‘mitani kyeltirish mumkin. JIKB doirasidagi munosabatlarni tartibga solishning asosiy xalqaro mye’yoriy xujjatlari Xalqaro myehnat tashkilotining 1962, 1975, 1982 yillardagi Konvyenцiyalari hisoblanadi. Bu xujjatlarning moddalari migrantlarni yollash, ularning xuquqlarini kafolatlash, migraцiyaning yashirish kanallari bilan kо‘rashish kabi masalalarni tartibga soladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
