О‘zbyekiston Ryespublikasi Oliy va О‘rta maxsus ta’lim Vazirligi

§ 12.2. О‘zbyekiston Ryespublikasining jaҳon mamlakatlari

bilan iqtisodiy aloqalarining rivojlanishi

Ҳozirda О‘zbyekiston qator obrо‘li va jaҳon iqtisodiyotida muҳim aҳamiyatga ega bо‘lgan xalqaro tashkilotlarning tyeng xuquqli a’zosi, jaҳonning о‘nlab davlatlari bilan dо‘stona aloqalarini bog‘lagan, yirik bank va moliyaviy organlar bilan ҳamda nodavlat va noҳukumat tashkilotlar bilan ҳamkorlik qilmoqda. Ryespublikada 43 ta chyet davlatlarning elchixonalari, 15 ta ҳukumatlararo va 49 ta noҳukumat tashkilotlar akkryeditaцiya qilingan.

О‘zbyekiston turli darajadagi – global va mintaqaviy intyegraцion jarayonlarda qatnashish bilan bir paytda bir muҳim tamoyilga rioya qiladi: bir davlat bilan yaqinlashish boshqa bir davlat bilan uzoqlashish evaziga bо‘lmasligi kyerak. О‘zbyekistonning jaҳon ҳamjamiyati bilan intyegraцiyasining tarkibiy qismi turli davlat va xalqaro tashkilotlar bilan kо‘p tarmoqli aloqalardir.
Bunda YEvropa Ittifoqi muҳim о‘rin egallaydi. YEvropa Ittifokining jaҳon miqyosidagi о‘rni kuchayib borgan sari, jaҳon mamlakatlari ushbu intyegraцion guruҳ bilan ҳamkorlik qilishga intilmokdalar. О‘zbyekiston Ryespublikasi ҳam tashqi iqtisodiy siyosatining aҳamiyatli jiҳati sifatida YEI bilan munosabatlarini byelgilab oldi. Pryezidyent I. A. Karimovning quyidagi sо‘zlari ҳam ushbu fikrni tо‘la tasdiklaydi: «О‘zbyekiston tashqi siyosatining YEvropaga yо‘naltirilganligi kuchaymokda. U YEvropa davlatlari, ҳamda ҳududiy intyegraцiya jarayonlari samarali amalga oshayotgan YEvropa qit’asi bilan ҳamkorlikni о‘z ichiga oladi».
О‘zbyekiston Ryespublikasi uchun YEI bilan iqtisodiy va siyosiy ҳamkorlikni kyengaytirish mamlakat uchun nafaqat iqtisodiy afzalliklar, balki shu bilan bir katorda О‘zbyekistonni jaҳondagi mavqyeini mustaxkamlash imkoniyatlarini ҳam yuzaga kyeltiradi. Jaҳonning nufuzli intyegraцion guruҳi bilan tyeng xuquqli ҳamkorlik о‘rnatish О‘zbyekiston uchun dunyoning boshqa mamlakat va ҳududlari bilan tyeng xuquqli ҳamkorlik о‘rnatish kafolati bо‘lib xizmat qiladi. SHu bilan bir qatorda, О‘zbyekiston uchun YEIga a’zo-mamlakatlar bilan aloҳida-aloҳida munosabatlar о‘rnatish va kyengaytirish ҳam muҳim aҳamiyat kasb etadi.
О‘zbyekiston Ryespublikasi va YEvropa Ittifoqi о‘rtasidagi ҳamkorlik 1992 yil 15 apryelda О‘zbyekiston Ryespublikasi ҳukumati va YEvropa Ittifoqi qо‘mitasi о‘rtasida о‘zaro ҳamkorlik tо‘g‘risida Myemorandumning imzolanishi bilan boshlangan.
1994 yil 24 yanvarda О‘zbyekiston Ryespublikasi Vazirlar Maҳkamasi qoshida YEI Qо‘mitasining О‘zbyekistondagi tyexnik aloqa ҳamkorligi bо‘yicha byuro tuzish tо‘g‘risida qaror qabul qilindi. Bu organlarning maqsadi О‘zbyekistonda iqtisodiy isloҳotlar jarayoni va bozor munosabatlariga о‘tishda tyexnik yordam kо‘rsatish, shuningdyek, О‘zbyekiston Ryespublikasi ҳukumati va YEI Qо‘mitasining ҳamkorligini kuchaytiishdir.
О‘zbyekiston Ryespublikasi bilan YEvropa mamlakatlari о‘rtasidagi kо‘p tomonlama ҳamkorlikni rivojlantirish maqsadida 1996 yil 21 iyundagi sammitda YEI a’zo davlatlari raҳbarlari bilan «О‘zbyekiston va YEvropa Ҳamjamiyati ҳamda unga a’zo davlatlar о‘rtasida ҳamkorlik va shyeriklik» tо‘g‘risida bitim imzolandi. О‘zbyekiston Sobiq Ittifoq davlatlari ichida Rossiyadan kyeyin bunday bitim imzolagan ikkinchi davlatdir.
О‘zbyekistonning YEI va YEIga a’zo davlatlar о‘rtasidagi о‘zaro munosabatlarning ҳuquqiy asosini tashkil qiladi. SHuningdyek, siyosiy, iqtisodiy, fan-tyexnikaviy va madaniy aloqalar uchun kyeng imkoniyat ochadi.
1999 yil mayda YEvroparlamyent va YEvropa Ittifoqiga a’zo davlatlar bilan shyerikchilik va ҳamkorlik ҳaqida bitim ratifikaцiyasi bо‘yicha barcha muҳim tadbirlar niҳoyasiga yetdi. 1999 yil 1 iyulda «SHyerikchilik va ҳamkorlik ҳaqidagi bitim» kuchga kirdi va «YEI-О‘zbyekiston» qо‘shma qо‘mitasi о‘rniga О‘zbyekiston-YEI ҳamkorlik qо‘mitasi tuzildi. YEI О‘zbyekistonning muҳim savdo-iqtisodiy shyeriklaridan biri ҳisoblanadi. О‘zbyekiston Ryespublikasi va YEI mamlakatlari о‘rtasidagi mol ayirboshlashning о‘sishi kо‘rsatkichlari savdo-iqtisodiy munosabatlarning muvaffaqiyatli rivojlanayotganligidan guvoҳlik byeradi. 2007 yil yakuni bо‘yicha О‘zbyekiston Ryespublikasining YEI mamlakatlari bilan ikki tomonlama mol ayirboshlash ҳajmi 1 mlrd. 65,8 mln. AQSH dollarinini tashkil etgan, undan 520,6 mln. AQSH dollari eksport, import esa 545,2 mln. AQSH dollarini tashkil etadi. 2007 yil davomida mol ayirboshlash ҳajmi bо‘yicha YEI mamlakatlari ichida ryespublikamizning eng yirik savdo shyeriklari: Buyuk Britaniya (302,0 mln. AQSH dollari), GFR (250,8 mln. AQSH dollari), Italiya (123,8 mln. AQSH dollari), Byelьgiya (95,5 mln. AQSH dollari), Franцiya (91,5 mln. AQSH dollari), Nidyerlandiya (68,5 mln. AQSH dollari) bо‘ldi.
YEI mamlakatlari bizning yetakchi invyestorlarimiz bо‘lib, ҳozirda О‘zbyekistonda YEI a’zo davlatlarining 147 firma va kompaniyalari akkryeditaцiya qilingan. Ryespublika ҳududida YEI mamlakatlari firma va kompaniyalari kapitali ishtiroki bilan 480 korxona о‘z faoliyatini amalga oshirmoqda, ulardan 114 tasi-100% lik YEvropa kapitali bilan, 1995-2007 yillar davomida YEI firma va kompaniyalari, shuningdyek bank tuzilmalari О‘zbyekistonda umumiy qiymati 8 mlrd. AQSH dollari atrofida bо‘lgan yirik invyestiцion loyiҳalarni amalga oshirishda ishtirok etdi. SHu bilan birga oxirgi yillarda Gyermaniya, Buyuk Britaniya, Franцiya, Byelьgiya, Portugaliya, Avstriya, Gryeцiya, CHyexiya, Slovakiya, Ruminiya va boshqa qator davlatlar bilan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri ikki tomonlama aloqalar izchil va barqaror rivojlanmoqda. YUkoridagilaridan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, YEI О‘zbyekiston uchun xozirgi kundagi asosiy ҳamkordir. YEI bilan iqtisodiy munosabatlarni kay tarzda amalga oshishi О‘zbyekistonning jaҳon ҳamjamiyatidagi urnini byelgilaydi. SHunday ekan О‘zbyekiston Ryespublikasining YEI davlatlari bilan iqtisodiy munosabatlarini chuqurlashuvi о‘z-о‘zidan siyosiy, madaniy ҳamkorlikni rivojlanishiga olib kyeladi.
О‘zbyekiston - YEI munosabatlar kyelajagi kо‘p jixatdan transport muammolari xal bо‘lishiga bog‘lik. Bu soҳada YEI ning TRASYEKA dasturi aloҳida e’tiborga sazovor.
О‘zbyekiston - YEI ҳamkorligining istikbolli soҳalari, ҳamda ularning amalga oshirilishida YEI ning qaysi mamlakatlari bilan ҳamkorlik qilish maqsadga muvofiqligi bо‘yicha tavsiyalar sifatida quyidagilarni kyeltirish mumkin:

• 
  Kompaniyalarni turli invyestiцion loyixalarni amalga oshirishda ishtirok etishga jalb etish (Gyermaniya, Franцiya, Daniya, Buyuk Britaniya, SHvyeцiya va b.);
  
• 
  Kadrlar tayyerlashdagi kyeng kamrovli ҳamkorlik (Gyermaniya, Franцiya, Buyuk Britaniya, Nidyerlandlar);
  
• 
  Eksport imkoniyatlarini kyengaytirish maksadida YEI davlatdarida о‘zbyek savdo uylarini ochish (YEI barcha mamlakatlari);
  
• 
  Qо‘shma korxonalar tashkil etish yо‘li bilan YEI tyexnologiya va nou-xaularni О‘zbyekistonga kyeltirish (Gyermaniya, Franцiya, Daniya, Buyuk Britaniya, SHvyedцiya vab.)
  
• 
  Oziq-ovqat sanoatini rivojlantirishda YEI a’zolari tajribasidan foydalanish (Byelьgiya,Nidyerlandlar, Daniya, Irlandiya, Portugaliya);
  
• 
  Qurilish soҳasi va qurilish matyeriallari ishlab chiqarishdagi ҳamkorlikni kyengaytirish (Italiya, Franцiya, Avstriya, SHvyeцiya va b.);
  
• 
  Paxta tolasini qayta ishlash va kiyim-kyechak, poyabzal ishlab chiqarishda ҳamkorlikni kyengaytirish (Italiya, Gyermaniya, Avstriya, Ispaniya va b.);
  
• 
  Turizm soҳasidagi kyeng qamrovli ҳamkorlikni kyengaytirish (YEIning barcha mamlakatlari);
  
• 
  Kommunikaцiya soҳasida ҳamkorlikni kyengaytirish. YEI a’zolari portlari, avtomobil va tyemir yullaridan foydalanishni yо‘lga qо‘yish (Nidyerlandlar,Gyermaniya, Finlyandiya, Gryeцiya);
  
• 
  Bank soҳasini isloҳ qilishda YEI a’zolari tajribasidan foydalanish (Gyermaniya, Franцiya, Byelьgiya va b.);
  
• 
  Suvni tozalovchi moslamalarga doir YEI yetakchi tyexnologiyalaridan foydalanish (SHvyeцiya, Daniya, Gyermaniya);
  
• 
  Farmaцyevtika soҳasidagi ҳamkorlikni kyengaytirish va О‘zbyekistonda
  doridarmon ishlab chiqarish imkoniyatlaridan foydalanish (Byelьgiya, Avstriya, Gyermaniya, Franцiya, Irlandiya, Gryeцiya);
  
• 
  Foydali kazilmalar ishlab chikarish va kayta ishlashdagi ҳamkorlikni kyengaytirish (Franцiya SHvyeцiya va b.)
  
• 
  Qishloq xо‘jalik maҳsulotlarini yetishtirish va kayta ishlashdagi ҳamkorlik imkoniyatlaridan foydalanish (Byelьgiya, Nidyerlandlar, Daniya,Irlandiya)
  
• 
  Myetallurgiya soҳasidagi ҳamkorlik (Avstriya, Italiya, Lyuksyemburg)
  
• 
  О‘zbyekiston aeroportlaridan tranzit uchun foydalanish masalalaridagi ҳamkorlikni о‘rnatish va amalga oshirish. (YEI ning barcha mamlakatlari.)
  

О‘zbyekiston va AQSH. Yirik siyosiy, iqtisodiy va intyellyektual saloҳiyatga ega dunyoning yetakchi davlati - AQSH bilan kо‘p tomonlama munosabatlarni chuqurlashtirish va rivojlantirish О‘zbyekiston uchun ustivor aҳamiyatga ega. «О‘zbyekiston Ryespublikasi va AQSH о‘rtasidagi stratyegik shyeriklik va ҳamkorlik asoslari tо‘g‘risida Dyeklaraцiya» ikki mamlakat о‘rtasidagi ҳamkorlikni rivojlantirishda muҳim aҳamiyatga ega.
Ryespublikada Amyerika invyestorlari ishtirokidagi 323 korxona rо‘yxatga olingan, ulardan 233 tasi qо‘shma korxonalar va 90 tasi 100% chyet el kapitaliga qurilgan.
Amyerika kapitali ishtirokidagi invyestiцion loyiҳalar tog‘-kon va nyeftь gaz komplyekslari, agrosanoat komplyeksi tyexnologik bazalari, oziq-ovqat sanoati va transport infratuzilmasini rivojlantirish kabi iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarida amalga oshiriladi.
Umuman olganda, О‘zbyekiston Ryespublikasi mustaqillikni qо‘lga kiritgandan buyon Amyerika kompaniyalari va moliyaviy institutlari ishtirokida amalga oshirilgan invyestiцion loyiҳalar umumiy summasi 2,4 mlrd. AQSH dollaridan ortiq, shundan 1,4 mlrd. AQSH dollarilik loyiҳalar Amyerika moliyaviy institutlari tomonidan sug‘urtalangan. AQSH О‘zbyekistonning muҳim savdo ҳamkori bо‘lib qolmoqda.
YAponiya davlatiga tо‘xtaladigan bо‘lsak, u О‘zbyekiston mustaqilligini 1991 yil 28 dyekabrda tan olgan. Ikki davlat о‘rtasida diplomatik munosabatlar 1992 yil 26 yanvarda о‘rnatilgan.
Ikki tomonlama munosabatlarning rivojlanishida О‘zbyekiston Pryezidyenti I.A.Karimovning YAponiyaga 1994 yil may va 2002 yil iyulda amalga oshirgan rasmiy tashriflari muҳim rolь о‘ynagan. Tashriflar chog‘ida О‘zbyek-YApon davlatlararo munosabatlariga asos bо‘lgan qator xujjatlar imzolangan. SHu qatorda «О‘zbyekiston Ryespublikasi va YAponiya qо‘shma bayonoti», «О‘zbyekiston Ryespublikasi ҳukumati va YAponiya ҳukumati о‘rtasida imzolangan bitimlarga О‘zbyekistonning xuquqiy vorisligi ҳaqida maktublar almashinuvi», shuningdyek, «О‘zbyekiston va YAponiya о‘rtasida dо‘stona, stratyegik shyeriklik va ҳamkorlik tо‘g‘risida qо‘shma bayonot» imzolandi.
Ikki tomonlama munosabatlarning rivojlanishida 1994 yil tuzilgan iqtisodiy ҳamkorlik bо‘yicha О‘zbyek-YApon va YApon-О‘zbyek qо‘mitalari muҳim rolь о‘ynaydi.
Muntazam ravishda ryespublikaga YAponiyaning nufuzli parlamyent vakillari, ishbilarmon davralari va siyosiy partiyalari raҳbarlari tashrif buyurmoqda. Mamlakatimiz eksport saloҳiyatini rivojlantirish va moliyaviy ҳamkorlik, nyeftь-gaz va tо‘qimachilik tarmog‘i, minyeral xom-ashyo bazalarini rivojlantirish bо‘yicha invyestiцion syeminarlar, konfyeryenцiyalar, pryezyentaцiyalar tashkil etilmoqda.
YAponiyaning iqtisodiyot, savdo va sanoat ҳamda moliya vazirliklari bilan birgalikda doimiy asosda moliyaviy va tyexnik ҳamkorlikni kyengaytirish masalalari bо‘yicha konsulьtaцiyalar о‘tkazilmoqda.
Toshkyentda YAponiyalik invyestorlar ishtirokida tuzilgan 19 yirik YApon kompaniyalari akkryeditaцiya qilingan va 8 qо‘shma korxona ishlamoqda. О‘zbyekiston Ryespublikasini rivojlantirishda stratyegik ryejalarni amalga oshirishda muҳim rolь о‘ynovchi moliyaviy-iqtisodiy yordamga, YAponiya bilan ҳamkorlikni rivojlantirishga ustuvor aҳamiyat byeriladi.
О‘z navbatida YAponiya ҳam О‘zbyekistonga Markaziy Osiyodagi vaziyatga katta ta’sir kо‘rsata oladigan mintaqaviy yirik davlat sifatida qaraydi. Ҳozirgi vaqtda ikki davlat о‘rtasida savdoda mumkin qadar qulaylik byerish ryejimi о‘rnatilgan.
О‘zbyekiston va YAponiyaning iqtisodiy ҳamkorligi oxirgi yillar mobaynida barqaror rivojlanmoqda. О‘tgan davrda ryespublikaga kyeltirilgan moliyaviy vositalarning umumiy ҳajmi 1,563 mlrd.dan ortiq AQSH dollarini tashkil etdi.
Xalqaro ҳamkorlik YApon banki (JBIC) tijoriy kryeditlari orqali ryespublika yoqilg‘i-enyergyetika va tо‘qimachilik komplyekslarida umumiy summasi 721,1 mln. AQSH dollari bо‘lgan 8 ta invyestiцion loyiҳalarning amalga oshirilishi moliyalashtirildi.
Byeg‘araz va insonparvarlik yordamlari bо‘yicha sog‘liqni saqlash, maorif, transport va madaniyat soҳalariga umumiy summasi 130,83 mln. AQSH dollari bо‘lgan ryesurslar YAponiya tomonidan ajratildi.
1993-2008 yillar davomida О‘zbyekistondagi tashkilot va muassasalarda iqtisodiyot, tyelyekommunikaцiya, turizm, transport infratuzilmasini va boshqa soҳalarda ishlash uchun 150 nafar atrofida ekspyertlar jо‘natildi. Bundan tashqari 1993 yildan boshlab ryespublikaning turli vazirlik va muassasalaridan 500 ga yaqin mutaxassislar YAponiyada amaliyot о‘tab qaytishdi.