O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Xo’jalik hujjatlari
Eng qadimgi hujjatlar (er.avv. III ming yillik 
boshlari) Uruk va Jamdat-Nasrdan topilgan mingga 
yaqin loy taxtachalardir. Ular piktografik belgilar 
bilan yozilib hali oxirigacha o`qilmagan. Lagashdan 
er.avv. III ming yillikka oid xo’jalik hujjatlari 
topilgan. Ayniqsa, er.avv. II ming yillikka oid 
ko’pgina xo`jalik hujjatlari saqlanib qolgan, ular
davlat arxivlari, ibodatxona va xususiy arxivlarda 
saqlanib qolgan. Hozirgi Turkiya hududidagi 
Qultepadan er.avv. II ming yillikka oid Osuriya va 
amoriy savdogarlariga tegishli qarz, tilxat va sud 

---

162 
qarorlari aks etgan 10.000 loy taxtachalardan iborat 
arxiv; er. avv. II ming yillikka oid qadimgi 
Arrapxadan topilgan 4000 loy taxtacha; er. avv. XII-
XI asrlarga oid Ashshur shahri arxivi, er. avv. I ming 
yillika oid Nippur, Bobil, Borsippa, Ur va Uruk 
shaharlari kesishmalarida topilgan arxivlar, ayniqsa, 
Nippurda «Murashu uyi»dan topilgan er.avv. V asrga 
oid 700 hujjat diqqatga sazovordir.

Huquqiy hujjatlar 
Huquqiy hujatlardan bizgacha yetib kelgan
yodgorliklarning ko’pchiligi Mesopotamiyadan 
topilgan. Ulardan eng qadimgisi podsho Shul'ga
qonunlari, (er. avv. III ming yillikning oxiri), er. avv. 
XX asrga oid Eshnunna qonunlari, undan kirish va 59 
modda saqlanib qolgan; er.avv. II ming yillik 
boshlariga tegishli Larsa va Issin qonunlari parchalari,
Lipit-Ishtar nomli hukmdorning kirish, xulosaning bir 
qismi va 40 ga yaqin qonun moddalari bizgacha yetib 
kelgan.
Eng katta qonunlar to’plami 247-moddadan iborat 
asosiy qism, xulosadan iborat Hammurapi 
qonunlaridir. Er.avv. II ming yillik o’rtalariga oid
Osuriyaning yoki o’rta Osuriya qonunlari, yangi Bobil
podsholigiga oid 20 ga yaqin qonun moddalari 
bizgacha yetib kelgan.