O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Rim siyosiy hayoti 
Eramizning 14-yilida Avgust o’limidan so’ng 
uning merosxo’rlari Tiberiy Klavdiy, Neron, Kaligula 
va Klavdiy Neronlar imperatorlik taxtini egalladilar. 
Lekin ularning hukmronligining so’nggi yillarida 
siyosiy raqiblar bilan qonli kurash va prinsepsni 
o’ldirilishi bilan tugallandi. Kaligula o’ldirildi, Neron 
esa o’z-o’zini o’ldirdi. Senat bilan prensepsning 
qarama-qarshiligi eski Rimnobilitetini munisipal va 
provinsiya zodagonlari bilan siqib chiqarish jarayonini 
o’zida aks ettirdi. 
An’anaviy-senator suvoriylar elitasining siyosiy 
tushkunligi bilan pretorian gvardiyasi boshliqlarini 
ahamiyati oshdi. Agar Tiberiyni senat hokimiyat 
tepasiga keltirgan bo’lsa, 33 yildan so’ng uning jiyani 
Klavdiyni pretorian gvardiyasi imperator deb e’lon 
qildi. Buning evaziga yangi imperator har bir 
pretorian gvardiyachisiga 15 ming sestersiy 
miqdorida mukofot berdi. Senat hukmdorning shaxsiy 
qo’riqchilari (pretorian gvardiyasi) qabul qilgan 
qarorlarni tasdiqlaydigan oddiy tashkilotga aylandi. 
Tez orada qo’shin ham o’zining siyosiy huquqini talab 
qilib chiqdi. Eramizning 68 yillari qonli fuqarolar 

---

834 
urushi natijasida Tit Flaviy Vespasianni imperator deb 
e’lon qildi. 
Vespasian fuqorolar urushida qo’shinning qo’llab-
quvvatlashi bilan g’olib chiqib, Flaviylar sulolasiga 
asos soldi. Flaviy va uning birinchi merosxo’rlari 
davrida Rim davlati ma’lum darajada 
mustahkamlandi. Davlat xazinasi to’ldirildi. Flaviylar 
provinsiya zodagonlaridan senat tarkibini to’ldirdilar 
va senat bilan murosa qilgan holda ichki va tashqi 
siyosatni olib bordilar. 
Faqat Vespasianning kichik o’g’li Domisian 
davrida siyosiy terrorning yangi to’lqini boshlandi. 
Domisian cheklanmagan hokimiyatga intilib, senatni 
o’zini xudo va hukmdor deb e’lon qilishga majbur 
qildi va o’zi raqib deb hisoblagan senator va boshqa 
boy fuqarolarni qatag’onlarni uyushtirdi. Shu sababli 
u eramizning 19-yili fitnachilar tomonidan o’ldirildi.
Domitsian o’ldirilganidan so’ng 100 davomida 
imperatorlar senat bilan kelishgan holda davlatni 
boshqardilar. Imperatorlar provinsiyalar ravnaqi 
uchun qator tadbirlarni amalga oshirdilar, g’olibona 
tashqi urushlar olib bordilar, imperiya chegaralarini 
tashqi dushmanlardan himoya qildilar. Shuningdek 
ular rimning qadimgi urf-odatlari va an’analariga 
hurmat bilan qaradilar. Fan va san’atga homiylik 
qildilar. Ayniqsa Italiyadan tashqarida tug’ilgan 
birinchi Rim askar imperatori Mark Ulpiy Trayan va 
imperator-faylasuf Mark-Avreliy Antonin davlat 

---

835 
hokimiyatini va jamiyatni barqaror rivojlanishi uchun 
o’zlarining namunali ichki va tashqi siyosatlari bilan 
shuhrat qozondilar. 
Eramizning I-II asrlarida Rim imperiyasining 
tashqi siyosati mudofaa xarakteriga ega bo’ldi. 
Keyinchalik imperiya hududlari bir qadar kengaydi. 
Britaniya oroli Rim imperiyasi provinsiyasiga aylandi. 
Afrika va Bolqonda yangi provinsiyalar paydo bo’ldi, 
ammo bepoyon hududlarda barqarorlikni saqlab turish 
provinsiyalarda tez-tez ko’tarilgan qo’zg’olonlar faol 
istilochilik siyosatini olib borishga xalaqit berdi. 
Galliya va Yahudiyada kuchli qo’zg’olonlar, quyi 
dunyodagi daklar, shimoldagi german qabilalari, 
sharqda esa Parfiyaning kuchayishi Rim davlatining 
chegaralari mudofaasini kuchaytirishni talab qildi. 
Imperatorlar Trayan, Adrian va Mark Avreliy 
davrida yaxlit mudofaa liniyalari shakllandi. Adrian 
davrida Rim fuqaroligiga ega bo’lmagan provinsiya 
aholisi ham legionlarga harbiy xizmatga qabul qilina 
boshlandi. 
Eramizning I–II asrlarida printsepslar 
hokimiyatining moddiy asoslari kuchaydi. 
Provinsiyalarning ko’pchiligini daromadlari imperator 
xazinasi (fisk)ga tushdi.