|
Sais sulolasi. Misr davlatining so’nggi
yuksalishi
Sais Quyi Misrning yirik nomlaridan biri bo’lib,
bu shahar deltaning g`arbiy qismida joylashgan.
Atrofida botqoq bilan o`ralgan Saisda 665-yildan
boshlab, Psammetix hokimlik qilgan. Psammetix (er.
avv. 656-610-yillar) Tefnaxt avlodidan bo’lib,
liviyalik aslzoda urug`idan kelib chiqqan. U
Ashshurbanipalning yordamida ish ko’rgan va
osuriyaliklarning sodiq ittifoqchisi bo’lgan Psammetix
butun Misrni o’z qo’li ostiga birlashtirib, yangi XXVI
sulolaga asos solgan. Bu sulola davrida Misr yangidan
ravnak topgan. Biroq, bu Misr davlati va
madaniyatining so’nggi marta lekin, kuchsizroq rivoj
topgan davri edi. Uzoq davom etgan urushlar va osur
qo’shinlarining mamlakatni xarobaga aylantirgan
hujumlari natijasida tinkasi qurigan Misr endi o’z
chegaralarini dushmandan himoya qilishi va
Osiyodagi obrusini saqlash uchun zarur bo’lgan ko’p
sonli qo’shinni to`play olmagan. Shu sababli Sais
117
fir'avnlari Kichik Osiyo va yunonlardan yollangan
askarlarga tayanib ish ko’rishga majbur bo’lganlar.
Yunon tarixchisi Gerodot yunon savdogarlari,
yollanma askarlarning Misrga kirib borganligi
masalasiga Sais fir'avnlarining « Yunonistonga
moyilligi» va o`sha zamonda misrliklar bilan yunonlar
o’rtasida juda yaqin madaniy aloqa bo’lganligiga katta
e'tibor beradi. Psammetix I taxtga o`tirgandan so’ng,
yunon yollanma askarlari va savdogarlariga
tayanishga urinadi. Yunonlarning Navkratisdagi savdo
koloniyalariga katta-katta imtiyozlar va yengilliklar
beradi.
Sais fir'avnlari ichki siyosat sohasida liviyalik
harbiy aslzodalar Mirs kohinlari va yunon
savdogarlari bilan muvozanatda muomala-
munosabatni yo’lga qo’yadilar. Ular Misrning nufuzli
kohinlariga qarshi, shuningdek, haligacha ham ba'zi
bir mustaqillikka ega bo’lishni da'vo qilib kelayotgan
ko’p hokimlarga qarshi kurash olib bordilar.
Psammetix I Fiva kohinlarini o’ziga bo`ysundirib
olish uchun o’z qizi Neytikertni Amonning oliy kohini
Shepenopet II («xudoning qallig`i»)ga qiz qilib
beradi, to’g’rirog’i Shepenopet II ni shunga majbur
qiladi. Bu ma'lumot alohida hujjatga yozilgan bo’lib,
bizgacha aniq saqlangan.
Psammetix I tushkunlikka yuz tutib borayotgan
Osuriyani qo’llashga harakat qilgan. Chunki
Psammetix I ning hokimiyatini kuchayishiga Osuriya
118
podsholari katta yordam qilgan edilar. Shuning uchun
ham Psammetix I Osuriya davlatining yashab
turishidan manfaatdor bo’lgan.
Psammetix I Osuriyaga qo’shin tortib kelayotgan
Bobil hukmdori Nabopalasarga qarshi, Osuriyaga
yordam berish maqsadida Frot daryosi bo`ylarida
paydo bo’ladi. Psammetix I ning o’g`li Nexo ham
Osuriyaga yordam berishga ko’p harakat qilgan.
Nexo 611-yilda taxtga o’tirgandan so’ng, umumiy
kuch bilan Xarranni bosib olish uchun o’z
ko’shinlarini Osuriyaga yordamga junatadi. Misr-
Osuriya qo’shinlari Karxamesh shahrini ishg`ol
qiladilar. Navuxodonosor misrliklar bilan
osuriyaliklarni ittifoqchi qo’shinlariga zarba bergan.
Karxameshda o’tkazilgan qazishlar natijasida
misrliklar bilan yunon yollanma askarlarining bu
shaharda bo’lganligini ko`rsatuvchi muhim dalillar
topildi. Xususan, yunon buyumlari,Gorgonaning
surati solingan ioniy qalqon, shuningdek jezdan
yasalgan haykalchalar, Nexoni nomi bitilgan tasvirlar
va Psammetix nomi yozilgan uzuk topilgan.
So’nggi podsholik davrining Sais sulolasi
hukmronligi davrida yunonlar bilan do’stona
munosabatlar yaxshilangan. Gerodotning yozishicha,
yunonlar Psammetix II huzuriga elchi yuborib,
Olimpiya musobaqalarini qanday qilsak, yaxshiroq
o’tkazishimiz mumkin deb, misrliklardan maslahat
so’raganlar. Qadimgi misrliklarning donishmandligi
119
va ularning madaniy taraqqiyoti yuksak bo’lganligini
yunonlar tomonidan har doim zavq bilan maqtalgan.
Sais davrining keyingi podsholari Uaxibra (Apriy)
bilan Yaxmos II (Amazis) o’tmish doshlari siyosatni
davom ettirganlar. Korinf dubulg`asida podsho
Uaxibraning tasviri saqlanib qolgan. Misr fir'avni
kiyinishda yunonlarga taqlid qilganligi ma'lum.
Podshoning yunonlarga moyillik siyosati Misr aholisi
o’rtasida norozilik tug`dirgan va qo’zg`olon
ko’tarilgan. Yaxmos isyonchilarga bosh bo’lib,
asosan, yunon yollanma askarlaridan iborat
qo’shinlarni tor-mor keltirgan va hokimiyatni o’z
qo’liga olgan.
Yaxmos II yunon ibodatxonalariga katta sovg`alar
yuborib, bu bilan yunonlarning o’ziga nisbatan
do’stona munosabatda bo’lishga, ularni yordam
berishi va qo’llashiga erishgan. Yaxmos II ning faol
tashqi siyosat olib borganligi Bobil yozuvlarining
birida aks etgan. Bu yozuvda Misr qo’shinlarining
hujumlari haqida gapiriladi va Amazisning nomi tilga
olingan. Lekin bu davr mustaqil Misr davlatining
so’nggi yillari edi. Sharqdan Eron kuchayib butun
sharq dunyosini o’ziga bo`ysundirishga harakat
qilayotgan edi. Eronning kuchli qo’shini hujumini
qaytarishga Misrda yetarli kuch yo`q edi. Yaxmos II
dan so’ng, Eron podshosi Kambis 525-yilda Misr
yerlariga bostirib kirib, Pelusiya yonida bo’lgan
jangda Misr ustidan g`alaba qozongan. Psammetix III
120
taxtdan ag`darilgan.Shunday qilib, bir vaqtlar
dovrug`i dunyoni egallagan Misr davlati endilikda
Eron qo’shinlari tomonidan istilo qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
