O’zbekstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

[Введите текст]

O’ZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
O’ZBEKSTAN MA’MLEKETLIK KO’RKEM - O’NER HA’M MA’DENIYAT INSTITUTI NO’KIS FILIALI
“Ma’deniyat ha’m ko’rkem-o’ner mekemelerin sho’lkemlestiriw ha’m basqariw


Ma’deniyat ekonomikasi pa’ninen
Kurs jumisi

Kurs jumisi pikirge berilgen sa’ne “___”__________2021j	Kurs jumisi pikirden aling’an sa’ne “___”__________2021j
	Kurs jumisi tapsirilg’an sa’ne “___”__________2021j

Qabillag’an: G.Abipova
Tayarlag’an: G.Urazbaeva


Madeniyat hάm kὸrkem-ὸner mekemeleri finansliq kὸrsetkishlerine faktorlar

JOBA :

II.Tíykarğ’í

II.1 Finanisliq ağislardi basqariw

II.2 Finanisliq joybarlaw hάm tάrtipke saliw

II.3 Dάrejeleri hάm faktorlari

Paydalang`an ádebiyatlar

.
II.Tíykarğ’í
II.1 Finanisliq ağislardi basqariw

Kárxanalardıń fondları, dáramatları hám de oraylastırılǵan hám oraylastırılmaǵan Finanslıq resurslar fondlarini qáliplestiriw hám olardan paydalanıw processindegi pul qarjlarınıń muǵdarlıq hám sapa tárepinen háreketine Finanslıq aǵıs penendep ataladı. Finanslıq aǵıslardıń kólemi olar tiykarında qáliplesiwi kerek bolǵan Finanslıq resurslar fondlarinin’ ólshemine baylanıslı. Mámlekettiń ekonomikalıq (Finanslıq ) qudıreti qansha kúshli bolsa, onıń ósiwine xızmet etiwshi Finanslıq resurslar fondı hám Finanslıq aǵıslar kólemi Sonsha úlken (kólemli) boladı.

Finanslıq aǵıslardıń sapa tárepten xarakteristikası olar qáliplestiriwshi Finanslıq resurslar fondining nege mólsherlengenligi menen tikkeley baylanıslı. Mısalı, salıqlı Finanslıq aǵıs menen kárxananıń tuSolmanı qáliplestiriwshi Finanslıq aǵıs penensapa tárepinen bir-birinen parıq etedi. Sol sebepli de olardı basqarıw myetodlari da túrlishe bolıp tabıladı. Óziniń sapa mazmunına kóre tómendegilerdi parıqlaw maqsetke muwapıq :
byudjetli-salıqlı Finanslıq aǵıslar - barlıq dárejeler degi byudjetlerdiń qarjların qáliplestiriw hám olardan paydalanıw processinde vujudga kyeladi;
kommerciya (kommerciyalıq ) Finanslıq aǵısları - isbilermenlik xojalıq sub'yektlari tárepinen ámelge asıriladı ;
nobyudjet Finanslıq aǵıslar - kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleriniń fondlarini qáliplestiredi;
Finanslıq aǵıslardı basqarıwdıń funksiyaları tómendegilerden ibarat :
nızamshılıq - Joqarı Jıynalıstıń kepillikinde;
qadaǵalawshılıq (tártipke soluvchanlik) - Esap palatası hám mámlekettiń basqa qadaǵalaw shólkemleri (Finans penenministrligi, salıq hám bajıxana komitetleri hám basqalar ) tárepinen ámelge asıriladı ;
Basqarıwshiliq - kárxana hám korporasiyalar, bankler, salıq shólkemleri, Ǵáziyneshilik apparatı hám Finans penenministrliginiń esap -kitap -kassa hám basqa xızmetleriniń kepillikinde;
na’wbetshilik - kárxanalardıń finanslıq tárepten sawdanıń toqtap qalıwına dus kelgenligigi tuwrısındaǵı islerdi kóretuǵın jáne bul halda Finanslıq aǵıslar ústinen qadaǵalawdı ámelge asırıwshı arbitrajlik sudi tárepinen atqarıladı.
Finanslıq aǵıslardı basqarıw boyınsha Joqarıdaǵı organlardıń funksiyaları bir-biri menen qosılıp kyetib, olardı mudamı da ajıratıp (bólek etip) bolmaydı.
Eger Finanslıq aǵıslar Finanslıq resurslar aylanıwınıń nizamlıqlarına muwapıq túrde, názerde tutılǵan tártipte (ryejimda) hám Rejede sáwlelendirilgen kólemde, islep shıǵarıw hám sosial wazıypalardı nátiyjeli sheshiw ushın kerek bolǵan tárzde hám tákirar islep shıǵarıw siklini pul qarjları menen tolıq támiyinlew formasında ámel qilsa, bulardıń barlıǵı, Finanslıq aǵıslardıń nátiyjeli ekenliginen dárek beredi.
Finanslıq aǵıslardıń natiyjeliligi pul qarjlarınıń jetkilikli bolmaǵan kólemde hám waqıtında tushmaganligida pasayadi. Finanslıq aǵıslar ritmining aynıwı resurslarınıń dóńgelek aylanıwı hám dáramatlardıń alınıwında úzilislerdiń bolıwına, Finanslıq-ekonomikalıq iskerlikte keskin joǵatmalarning bolıwına alıp kyeladi. Finanslıq aǵımdıń natiyjeliligin tómendegishe anıqlaw múmkin:
PFa
Fa penen= ------------------
Rma
Bul jerde: Fa penen- Finanslıq aǵıs penennatiyjeliliginiń koefficienti;
PFa - udayı tákirarlanatuǵın koefficientke ózgertirilgen (korryek tirovka etilgen) finanslıq aǵıs;
PFa - Plandaǵı Finanslıq aǵıs.
Finanslıq aǵıslar materiallıq resurslarınıń uchrashma háreketin ózinde sáwlelendiredi. Olar arqalı ekonomikanıń makro- hám mikrodarajalarida (kárxanalar, firmalar, korporasiyalar hám basqalarda ) múlkten paydalanıwdıń jaǵdayı, dinamikası hám natiyjeliligi qadaǵalaw etiledi.
TuSum hám basqa pul qarjlarınıń kelip túsiwin (oqib keliwin ) sáwlelendiretuǵın Finanslıq aǵıslar unamlı aǵıslar dep ataladı. Kerisinshe, pul qarjlarınıń oqib kyetishini xarakterleytuǵın Finanslıq aǵıslar unamsız aǵıslar dep ataladı. Kárxananıń Finanslıq jaǵdayın bekkemlew ushın unamlı Finanslıq aǵıslar unamsız Finanslıq aǵıslardan talay Joqarı bolıwı kerek. Bunday sharayatta kárxananıń ixtiyorida qoluvchi pul qarjlarınıń ólshemin sáwlelendiriwshi sap Finanslıq aǵımdıń bolıwı támiyinlenedi. Sap Finanslıq aǵıs penenkárxana Finanslıq potencialınıń ósiw, olar dáramatlarınıń kapitalızasiyalaShuvi dárejesin anıqlaw, investision hám innovasion múmkinshilikleriniń dáregi bolıp esaplanadı. Kárxana hám korporasiyalar sap Finanslıq aǵımınıń ósiwi olar rentabelligi hám investision natiyjeliligin asırıw múmkinshiliklerin xarakterleydi hám de Finanslıq jaǵdayın bekkemlewdiń zárúrli shárt-sharayatı esaplanadı.
Makro darejede Finanslıq jaǵdaynı xarakterleytuǵın tómendegi bir nyesha kórsetkishler ámeldegi:
bir isleytuǵın tuwri keletug’in islep shıǵarılǵan muǵdarı ;
inflyasiya dárejesi hám dinamikası ;
mámleket byudjetiniń jaǵdayı (dyefisit, profisit);
altın valYuta rezervlarining muǵdarı hám dinamikası.
Mámlekettiń Finanslıq jaǵdayı mámleket sosial-ekonomikalıq komplyeksi iskerliginiń nátiyjesi bolıp tabıladı.
Jáhán rawajlanıwı tyendyensiyalarining kórsetiwishe, házirgi sharayatta mámleket Finanslıq jaǵdayın bekkemlewdiń tiykarǵı ámeldegi hám keleshektegi ryezyervi social intyellyektning (sosial kapitaldıń ) toplanıwı (jiynalıwı ) jáne onı ekonomikalıq ósiwdiń innovasion-investision stratyegiyasida paydalanıw processinde nátiyjeli materiallıqlastırıw esaplanadı. Sosial xarakter degi mashqalalardi (bilimlendiriw, den sawlıqtı saqlaw, mádeniyat hám basqalardı ) sheshiw, turmıs táriziniń (turmıstıń ) sapa dárejesin asırıw menen birgelikte, ekonomikalıq rawajlanıwdıń kúshli faktorı hám bunıń áqibetinde bolsa, mámleket ámeldegi hám keleshektegi potencialın bekkemlewdiń zárúrli shárti bolıp tabıladı.
Mámleket qarızların waqıtında qaytarıw (úziw) mámlekettiń Finanslıq jaǵdayın kórsetiwshi zárúrli kórsetkishlerden biri esaplanadı. Quramalı Finanslıq jaǵdayda mámleket dyefolt, yaǵnıy bir tárepleme tártipte qabıl etilgen xalıq aralıq Finans-kredit minnetlemelerden bas penentartıw járiyalawı múmkin. Bir waqtıniń ózinde mámleket qarızların ryestrukturizasiya qılıw jáne onıń qaytarılıw múddetleri boyınsha kreditorlar menen muwapıqlastırılgan halda sharalardı islep shıǵıw hám olardı ámelge asırıw kerek.
Kárxanalar, firmalar hám korporasiyalar dárejesinde Finanslıq jaǵday tólewge uqıplılılıq menen, yaǵnıy bazar ekonomikasınıń basqa sub'yektlari hám salıq shólkemleri aldında Finanslıq minnetlemelerin waqıtında úziw múmkinshiligi menen xarakterlenedi. Tólewge uqıplılıq bul kárxana barlıq pul aktivleri (Pa) hám tólew múddeti kyelgan (yamasa ótken) Finanslıq minnetlemeler (Fm) ortasındaǵı koefficient dyemak bolıp tabıladı. Saw islep atirǵan kárxanalar ushın tólewge uqıplılıq koefficienti (TUk) mudami birdan Joqarı bolıwı kerek:
Pa
TUk = ------------- 1
Fm
Kárxananıń Finanslıq jaǵdayın anıqlaw ushın likvidlilik, aylanba aktivlerdiń óz aylanba qarjları menen támiyinlengenlik kórsetkishi hám basqa Sol sıyaqlı kórsetkishlerden paydalanıladı.
Málim bir anıq sánede hám iqtiqbolda kárxana tólew minnetlemeleri jáne onıń Finanslıq múmkinshilikleri ólshemin balanslashtirishning tiykarǵı myetodi Finanslıq aǵıslar byudjeti bolıp tabıladı (balansı bolıp tabıladı). Ol óz ishine kárxana ixtiyoriga kelip túsetuǵın pul qarjları hám kárxana tárepinen sarplanatuǵın pul qarjların aladı. Bul zat turaqlı túrde kárxana pul qarjlarınıń háreketin baqlaw, olar dinamikasın bahalaw hám boljaw imkaniyatın beredi. Áne Sonday byudjet tiykarında kárxananıń tólewge uqıplılıǵın basqarıw ámelge asıriladı.
Finanslıq aǵıslar byudjeti bul kárxana tólewge uqıplılıǵınıń keńeytirilgen koefficienti, dyemak bolıp tabıladı. Eger onıń shep tárepi (dáramatlar bólegi) ońına tyeng yamasa odan úlken bolsa, ol jaǵdayda kárxana tólewge uqıplı bolıp tabıladı. Eger onıń ońı (ǵárejetler bólegi) shep tárepinen oshsa, ol halda kárxana tólewge uqıplı emes penenesaplanadı. Finanslıq aǵıslar byudjeti (balansı ) pul qarjlarınıń tushilmalari hám olardıń sarıplanıw baǵdarları boyınsha bir-biri menen óz-ara baylanıslı bolǵan Rejeli-perspektivalı esap -kitaplar sistemasınan ibarat bolıp, ol byudjetlestiriw sistemasına (satıwlar byudjeti, tuwrıdan-tuwrı (tikkeley) hám qıysıq (tikkeley bolmaǵan ) ǵárejetler byudjeti, investision byudjet hám basqalardan ) tiykarlanadı.
Finanslıq aǵıslardıń muǵdarlıq hám sapa xarakteristikaları arqalı kárxananıń iskerligi ańlatpalanadı. Olar islep shıǵarıw barlıq faktorları háreketiniń baha daǵı ańlatpasınan ibarat esaplanadi. Myenyejmyentda sapa tárepten parıqlanıwshı basqarıw sisteması - kárxananı Finanslıq basqarıw sisteması qáliplestiki, bul zat Finanslıq aǵıslar arqalı islep shıǵarıw, ónim realizasiyasi, resurslarınıń aylanıwshılıǵı, ǵárejetler, rentabellik hám basqa processlerdiń basqarilishini názerde tutadı.
Finanslıq aǵıslar byudjeti bul rasında túrli udayı tákirarlanatuǵın múddetlerde esaplanatuǵın kárxananıń Finanslıq Rejesi bolıp tabıladı. Túrli dáwirler ushın (kúnlik, dyekadalik, aylıq, shereklik, jıllıq hám uzaq keleshektegi) Finanslıq aǵıslardıń boljawlı byudjetlerin dúziw kárxananıń tólewge uqıplılıq dárejesin asırıwǵa múmkinshilik beredi hám kyelajakda onıń Finanslıq jaǵdayı turaqlılıǵındı támiyinleydi. Finanslıq Joybarlaw” tuShunchasi óz ishine tómendegilerdi aladı :
Rawajlanıwdıń tiykarǵı tyendyensiyalarini anıqlaw hám Finanslıq analiz qılıw ;
Tartılǵan aqshalar hám waqtınsha bos turǵan aqshalardı jaylastırıw myenyejmyenti;
Firma ishindegi Finanslıq nátiyjeler hám pullardı Joybarlaw, esapqa alıw hám baqlaw texnologiyası ;
Investision myenyejmyent;
Kapitallar myenyejmyenti;
Iiskerliginiń basqa kórinisleri (trast, faktoring, lizing hám basqalar ).
Tómendegiler Finanslıq Joybarlawdıń tiykarǵı wazıypaları esaplanadı :
islep shıǵarıw, investision hám Finanslıq xızmetlerdi kerekli bolǵan Finanslıq resurslar menen támiyinlew;
pul qarjlarınan ekonomika etip, tyejab-tyergab paydalanıw esabınan kárxananıń paydasın asırıw boyınsha ishki ryezyervlarni izlep tabıw ;
kapitaldı nátiyjeli jaylastırıw jolların anıqlaw, odan aqılǵa say hám nátiyjeli paydalanıwdı bahalaw ;
kontragentlar menen optimal Finanslıq munasábetlerdi ornatıw ;
kárxananıń Finanslıq jaǵdayı, tólewge uqıplılıǵı hám kreditga uqıplılıǵı ústinen qadaǵalaw ornatıw.
Bazar munasábetlerine ótilgenine shekem Finanslıq Joybarlawdıń mazmunı kárxanalarda sap opyerativ wazıypalardı - oraylastırılǵan ekonomika ámel etkenligi ushın jetkilikli dárejede formal bolǵan kárxanalardıń byesh jıllıq Finanslıq Jobalarındaǵı kórsetkishlerdi islep shıǵıw, perspektivaǵa mólsherlengen Jobalardıń joybarın bahalaw, kárxananıń jıllıq Finanslıq Jobaların dúziw sıyaqlılardı sheshiwge qaratılǵan edi. Bunday ámeliyattıń húkim júritkenligi kárxana Finanslıq xızmetleriniń abırayına abıray qospas, sebebi olarǵa hyech zat baylanıslı emes penenedi. Bazar ekonomikasında Finanslıq xızmetlerdiń roli tupten ózgeredi. Olar kárxana rawajlanıwın aktiv hám tásirli basqaradi hám bir waqtıniń ózinde, Sol rawajlanıwdıń baǵdarinhám sapasın qadaǵalaw etedi.

II.2 Finanisliq joybarlaw hάm tάrtipke saliw

Házirgi sharayattaǵı Finanslıq Joybarlaw barlıq zárúrli háreketlerdi aldınan ańlıwǵana (kóre biliwgine) emes. Bul tyegishli islerdi ámelge asırıw processinde Júzege shıǵıwı múmkin bolǵanhar qanday qápelimde jaǵdaylardı kóre alıw qábileti ham bolıp tabıladı. Álbette, xojalıq Jurgiziwshi sub'yekt óz iskerligindegi barlıq risklarǵa toqtatıw beraolmaydi. Lekin ol áne Sol risklardı nátiyjeli aldınan kóre biliw járdeminde basqarıw múmkinshiligine iye.

Finanslıq Joybarlaw ámeliyatında tómendegi tiykarǵı myetodlardan paydalanıw múmkin:
ekonomikalıq analiz myetodi;
normativ myetod;
balanslı esap -kitaplar hám pul aǵısları myetodi;
kóp variantlılıq myetodi;
ekonomikalıq -matyematik modyellashtirish myetodi;
hám basqa myetodlar.
Finanslıq Joybarlaw procesiniń tómendegi tiykarǵı basqıshların ajıratıp kórsetiw múmkin:
xojalıq Jurgiziwshi sub'yektlar iskerliginiń Finanslıq nátiyjelerin izertlew;
opyerativ Jobalardıń ózgeriwi tiykarında Finanslıq esabatlardıń boljaw variantların islep shıǵıw ;
óz Joba tapsırmalarınıń atqarılıwın támiyinlew ushın xojalıq Jurgiziwshi sub'yektning Finanslıq resurslarǵa bolǵan konkryet mútajliklerin anıqlaw ;
Finanslıq támiynlew dárekleri (Sonday-aq, óz hám sırtqı dereklerdiń) hám olardıń strukturalıq dúzilisin boljaw ;
xojalıq Jurgiziwshi sub'yektlar Finansın basqarıwdıń sistemasın jaratıw jáne onı ustap turıw (qollap-quwatlaw );
qáliplestirilgen Jobalardı opyerativ ózgertiw rejimin (prosyedurasini) islep shıǵıw.
Finanslıq Joybarlawdıń eki túri bolıwı múmkin:
stratyegik Finanslıq Joybarlaw ;
ámeldegi Finanslıq Joybarlaw.
Stratyegik Finanslıq Joybarlaw óz ańlatpasın stratyegik Finanslıq Jobalarda tabadıki, ol sırtqı hám ishki ortalıqta ózgerip atırǵan xojalıq Júrgiziw sub'yekti Finanslıq rawajlanıwınıń kóp variantlı boljawınan ibarat esaplanadi.
Stratyegik Finanslıq Joba, hyech bolmaǵanda, tómendegi sorawlarǵa anıq juwap bermog'i kerek:
xojalıq Jurgiziwshi sub'yekt ushın talap etiletuǵın kapitaldıń ólshemi qanday, ol qaysı derekler esabınan hám qanday múddetlerde tartinadi?
bul kapitaldan qanday etip paydalanıladı?
óz kúshine ısengen halda xojalıq Jurgiziwshi sub'yekt rawajlanıwı múmkinbe? Eger joq bolsa, Finanslıq resursların tartıwdıń dárekleri qanday?
xojalıq Jurgiziwshi sub'yekt pul qarjları tuSolma, óndiristiń rentabelligi hám investisiyalar tabıslıgining qanday dárejelerine shıǵıwı múmkin hám qaysı múddetlerde?
Óz gezeginde, ámeldegi Finanslıq Joybarlawdıń tiykarǵı funksiyaları tómendegilerden ibarat :
islep shıǵarıw, investision, markyeting, ilimiy-joybarlıq hám qıdırıw xızmetlerin hám de sosial joybarlardı ámelge asırıw ushın zárúr bolǵan Finanslıq resurslarınıń kólemi hám olardıń dáreklerin anıqlaw ;
ónimdi (jumıstı, xızmetti) islep shıǵarıw hám realizasiya qılıw ózine túser bahasın Joybarlaw ;
pul aǵısların Joybarlaw ;
pútkil xojalıq Jurgiziwshi sub'yekt sheńberinde paydanı Joybarlaw (boljaw );
investisiyalarning tabıslılıǵın JoybarlawFinanslıq Joybarlaw mámleket milliy xojalıǵın Joybarlawdıń strukturalıq bólegi bolıp, sosial-ekonomikalıq rawajlanıw Rejesiniń kórsetkishlerine tayanadi, Finans penensisteması barlıq shólkemleriniń xızmetlerin muwapıqlastırıwǵa (koordinasiya etiwge) jóneltiriledi. Finans penensisteması bólek bug'inlarining salıstırmalı ǵárezsizligi tómendegilerdi ózinde sáwlelendiriwshi Finanslıq Jobalardıń islep shıǵilıwı zárúr ekenligin belgilep beredi:
pul fondlarini qáliplestiriw hám olardan paydalanıw formaları hám myetodlarining ayriqshalıǵı ;
Finanslıq resursların tarmaqlar hám aymaqlar boyınsha qayta bólistiriw.
Finanslıq Joybarlawdıń bas penenob'yekti Rejede óziniń muǵdarlıq ańlatpasın alatuǵın Finansning bug'inlari (Finanslıq munasábetler) esaplanadı. Konkryet pul fondlari qarjlarınıń háreketi birden-bir sistemaǵa birlestirilgen tyegishli Finanslıq Jobalarda ańlatpalanadı hám bekkemlenedi..
Finanslıq Joybarlawdıń ulıwma mámleketlik hám aymaqlıq dárejelerine keleshektegi (keleshek ushın mólsherlengen) Finanslıq Jobalar, Finanslıq balanslar hám Sonıńdyek, xalıq dáramatları hám ǵárejetleri háreketiniń balansın islep shıǵıw hám ámelge asırıwlar kiredi.
Keleshektegi (keleshek ushın mólsherlengen) Finanslıq Joybarlaw ekonomikalıq hám sosial rawajlanıw hám de Finanslıq siyasatti muwapıqlashtirishni (koordinasiya qılıwdı ) támiyinlew, Sonıńdyek islep shıǵılatuǵın reformalar, programmalar hám nızamlardıń Finanslıq aqıbetlerin komplyeks penentárzde boljaw, uzaq múddetli unamsız tyendyensiyalarni baqlaw hám olarǵa salıstırǵanda tyegishli sharalardı waqıtında qabıllaw maqsetlerinde ámelge asıriladı.
Ádetde, keleshektegi (keleshek ushın mólsherlengen) Finanslıq Jobalar náwbettegi úsh jıl ushın islep shıǵılıp, onıń birinshi jılı ushın byudjet dúziledi, náwbettegi eki jıl Joba dáwiri esaplanıp, olar dawamında daǵaza etilgen ekonomikalıq siyasattiń haqıyqıy nátiyjeleri gúzetiledi. Keleshektegi (keleshek ushın mólsherlengen) Finanslıq Jobalar mámleket, onıń aymaqliq strukturaları sosial-ekonomikalıq rawajlani-shining anıqlawtirilgan orta múddetli boljawınıń kórsetkishlerin esapqa alǵan halda hár jılı ózgertiliwi (korryektirovka etiliwi) múmkin. Joba dáwiri bolsa, bunda taǵı bir jıl aldınǵa jıljıtıladı.
Social tákirar óndiristiń proporsionallıǵı hám balansliligini támiyinlewde, pul mámilesin tártipke salıwda mámlekettiń jıynama Finanslıq balansı (Finanslıq resurslar balansı ) hám hár bir aymaqliq strukturalardıń dáramatlar hám ǵárejetler balansı zárúrli orındı iyeleydi. Mámlekettiń jıynama Finanslıq balansı (Finanslıq resurslar balansı ) mámleket, onıń sub'yektlari, jergilikli-aymaqlıq strukturaları hám málim aymaqta iskerlik kórsetip atırǵan barlıq xojalıq Jurgiziwshi sub'yektlarning barlıq dáramatları hám ǵárejetleriniń jamidan ibarat esaplanadi. Ol bıltırǵı mámlekettiń esabat jıynama Finanslıq balansı ( esabat Finanslıq resurslar balansı ) tiykarında hám mámleket sosial-ekonomikalıq rawajlanıwınıń boljaw kórsetkishlerine muwapıq túrde dúziledi hám de olar byudjet joybarların islep shıǵıwda tiykar bolıp xızmet etedi.
Bul Finanslıq Jobalar (hújjetler) Finans penenministrligi hám Finans penensistemasınıń basqa bólindileri aktiv qatnasında Ekonomika ministrligi tárepinen islep shıǵıladı. Balansda byudjet fondı, nobyudjet fondlar, qamsızlandırıw fondı, kredit fondı, kárxana hám shólkemlerdiń pul fondlari hám aqır-aqıbetde, puqaralardıń pul qarjları quramında Joybarlawtirilayotgan resurslarınıń qáliplesiwi hám olardan paydalanıw sáwlelendiriledi. Finanslıq Joybarlawdıń balans myetodi mámleket, onıń aymaqliq strukturaları hám jergilikli administraciyaları masshtabında Finanslıq resurslar sızıqshaitini anıqlawǵa, barlıq xojalıq Jurgiziwshi sub'yektlar ortasında aqshalardı nátiyjeli hám tıyanaqlı qayta bólistiriwge múmkinshilik beredi. Mámlekettiń jıynama Finanslıq balansı (Finanslıq resurslar balansı ) ámeldegi barlıq Finanslıq Jobalardı birden-bir sistemaǵa birlestiradi. Onıń kórsetkishleri byudjet hám kredit Jobaların, Sonıńdyek basqa Finanslıq Jobalardı dúziwde tiykar retinde qabıl etiledi.
Basqa bir sintetik balans - xalıq dáramatları hám ǵárejetleriniń balansı - mámlekettiń jıynama Finanslıq balansı (Finanslıq resurslar balansı ) tikkeley baylanısqan bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda naq pulli hám naq pulsiz sırtqı kórinisler degi xalıq pul resurslariniń háreketi óz ańlatpasın tabadı. Balansda sáwlelendirilip atırǵan xalıqtıń pul dáramatları óziniń deregine kóre tómendegi úsh gruppaǵa bólinedi:
Mıynet haqı hám mıynet haqına ústemeler, sıylıqlar, sapar ǵárejetleri ushın mólsherlengen aqshalar, jalshılarǵa (xızmetkerlerge) jumıs penenberetuǵın tárepinen ámelge asırilatuǵın sosial xarakter degi tólenbeler;
isbilermenlik iskerliginen alınǵan dáramatlar, kárxanalardıń paydasına qatnasıw, jeke múlk menen opyerasiyalar hám Finans-kredit opyerasiyalaridan alınatuǵın dáramatlar ;
sosial transfyertlar - mámleket pyensiyalari, pensiyalar, stipyendiyalar hám Soǵan uqsawlar.
Tap Sonıńdyek, balansda sáwlelendirilip atırǵan xalıqtıń pul ǵárejetleri de tómendegi gruppalardan ibarat boladı :
istye'mol ǵárejetleri;
salıqlar, basqa májburiy tólewler hám qálegen badallar;
pul toplanmalari hám fondlar.
Finanslıq Joba esaplanǵan bul balans xalıqtıń dáramatları hám ǵárejetleri ortasındaǵı proporsiyani anıqlaydı, miynet haqi hám pyensiya támiynatınıń ósińkiligi, tovarlar usınısı kóleminiń asqanlıǵın ańlatadı. Usılarǵa muwapıq túrde, xalıq pul dáramatları hám ǵárejetleri balansı naq pulli pul aylanbası, usaqlap satıw tavar aylanbası, salıq tuSumı, kredit resurslarini Joybarlaw ushın zárúrli rol oynaydı. Bul balans Finans penenministrligi, Oraylıq bank hám Finans penensistemasınıń basqa shólkemleri qatnasıwında Ekonomika ministrligi tárepinen islep shıǵıladı.
Málim bir múddetti qamtıp alıwına qaray, Finanslıq Jobalar tómende eki gruppaǵa bóliniwi múmkin:
uzaq múddetli Finanslıq Jobalar ;
qısqa múddetli Finanslıq Jobalar.
Uzaq hám qısqa múddetli Finanslıq Jobalar bir-birlerinen tekǵana óziniń qamtıp alıw jıyeki boyınsha, bálki Joybarlaw maqsetlerine kóre de parıq etedi. Eger uzaq múddetli Finanslıq Jobalardıń (Joybarlawdıń ) bas penenmaqseti Finanslıq turaqlılıq kóz qarasınan firma keńeyiwiniń jol qoyılıwı múmkin bolǵan pátlerin anıqlaw bolsa, qısqa múddetli Finanslıq Jobalardıń (Joybarlawdıń ) bas penenmaqseti firmanıń turaqlı tólewge uqıplılıǵın támiyinlewden ibarat esaplanadi.
Bólek alınǵan xojalıq Jurgiziwshi sub'yektlarning Finanslıq Jobası oǵan tyegishli bolǵan biznyes-Rejaning strukturalıq bólegi esaplanadı. Ol jaǵdayda markyeting, opyerativ iskerlik, mulkka iyelik huqıqı hám kárxana iskerlik kórsetiwiniń basqa baǵdarları (aspyektlari) baha kórsetkishlerinde ańlatpalanadı. Finanslıq Joba kárxana pútkil iskerligin Finanslıq tárepten támiyinlewdiń instrumyenti retinde maydanǵa shıǵadı hám bir waqtıniń ózinde, Sol iskerliginiń Finanslıq nátiyjelerin xarakterleydi. Biznyes-Rejaning quramında Finanslıq Joba tómendegi jónelisler boyınsha islep shıǵıladı :
Bazarlardı hám názerde tutilayotgan satıwlar kólemin ózlestiriwdiń joybarlıq kórsetkishlerin islep shıǵıw ;
ózine túser bahasınıń túrli kórinislerin (tolıq, islep shıǵarıw, tuwrı hám basqalar ) esap -kitap qılıw. Bul jerde markyeting izertlewleri, ryeklama, bazarlardı ózlestiriw ǵárejetlerin esapqa alıw zárúrli áhmiyetke iye boladı ;
pul qarjlarınıń jıllıq aǵımın proektlestiriw hám Finanslıq nátiyjelerdi anıqlaw. Bul tuSumdıń kelip túsiwi, dyebitorlik hám kreditorlik qarızlarınıń ózgeriwi, moliq tólewlerin optimallastırıw hám basqalar boyınsha dinamikalardıń boljaw etiliwin taqoza etedi. Bulmandıń ózinde paydaǵa tiyisli esap -kitaplar kárxananıń ámeldegi keleshektegi potencialı menen, Sonıńdyek biznyes-Rejaning basqa bólimlerinde anıqlanatuǵın sheklenmalar menen muwapıqlashtirilishi kerek;
zárúrli investisiyalarning kólemi, islep shıǵarıwdı keńeytiw boyınsha Finanslıq resurslarınıń kólemi, olardıń natiyjeliligi hám paydaǵa tásirin anıqlaw hám basqalar.
Ulıwma alǵanda, Finanslıq Jobalardıń kórsetkishleri mámlekettiń Finanslıq jaǵdayın analiz qılıw ushın baslanǵısh matyerial esaplanadı, keleshektegi (keleshek ushın ) Joybarlawdıń informasion hasası bolıp xızmet etedi. Finanslıq Jobalar sisteması Finanslıq resurslar dárekleriniń (fizikalıq hám Yuridikalıq shaxslar dáramatları ) strukturalıq dúzilisindegi ózgerislerdiń ob'yektiv túrde óz-ara baylanıslılıǵı hám uzaq múddetli tyendyensiyalarini, Sonıńdyek kyelajakda bul tyendyensiyalar rawajlanıwıniga tásir kórsetiwi múmkin bolǵan faktorlardı anıqlawǵa múmkinshilik beredi.
Finanslıq Joybarlawdı Finanslıq boljawsız oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Ol yamasa bul dáwir dawamında mámlekettiń múmkin bolǵan Finanslıq jaǵdayın (jaǵdayın ) aldınan kóre biliw hám Finanslıq Jobalardıń kórsetkishlerin tiykarlawǵa Finanslıq boljaw dep ataladı. Teoriya hám ámeliyatda Finanslıq boljaw ekige ajratıladı :
orta múddetli (5-10 jıllıq ) Finanslıq boljaw ;
uzaq múddetli (10 jıldan artıq ) Finanslıq boljaw.
Finanslıq boljaw Finanslıq Jobalardı dúziw basqıshından aldın júz boladı. Ol jaǵdayda jámiettiiń málim bir dáwirdegi rawajlanıwına arnalǵan Finanslıq siyasattiń konsepsiyası islep shıǵıladı. Finanslıq boljawdıń bas penenmaqseti boljawlanıp atırǵan dáwirde rasında ámeldegi bolıwı múmkin bolǵan Finanslıq resurslarınıń real kólemi, olardı qáliplestiriw dárekleri hám olardan paydalanıwdı anıqlawdan ibarat. Finanslıq boljawlar Finans penensisteması shólkemlerine Finans penensistemasın rawajlandırıw hám jetilistiriwdiń, Finanslıq siyasatti ámelge asırıw formaları hám myetodlarining hár túrli variantların belgilewge múmkinshilik beredi. Usı mánisten alıp qaraǵanda, Finanslıq boljawlar Finanslıq siyasatti islep shıǵıwdıń zárúrli elementi hám bir waqtıniń ózinde zárúrli basqıshı bolıp esaplanadı. Olar járdeminde Finans penensistemasınıń barlıq sub'yektlari aldında turǵan sosial-ekonomikalıq wazıypalardı sheshiwdiń (sheshiwdiń) túrli ssyenariyalari islep shıǵıladı.
Finanslıq boljaw túrli myetodlarning qollanılıwın taqoza etedi. Olardıń eń túpkiliklileri tómendegiler bolıwı múmkin:
ekonomikalıq processlerdi anıqlaytuǵın faktorlarǵa baylanıslı túrde Finanslıq Joba kórsetkishleriniń dinamikasın xarakterleytuǵın ekonomyetrik modyelni qurıw (jaratıw );
korryelyasion-ryegryession analiz;
tikkeley ekspyertli bahalaw myetodi.
Tiykarında anıq qáliplestirilgen maqset hám oǵan erisiwdiń quralları jatqan programmalı -maqsetli yondaShuvdan paydalanatuǵın Finanslıq Joybarlawdıń myetodi retinde Finanslıq programmalastırıw tómendegilerdiń bolıwın názerde tutadı :
jónelisler boyınsha mámleket ǵárejetleriniń ústin turatuǵınların belgilew (ornatıw );
mámleket qarjları sarıplanıwınıń natiyjeliligin asırıw ;
alternativ varianttıń tańlanıwına muwapıq túrde Finanslıq támiynlewdi toqtatıw.
Programma variantınıń tańlanıwı, bárinen burın, ekonomikalıq faktorlarǵa (resurslarǵa ) baylanıslı. Bunda tek maqsetke erisiwdiń masshtabı, áhmiyeti hám quramalılıǵı emes, bálki ámeldegi rezervlarning kólemi, kutilayotgan jámi nátiyje, maqsetke eriwilmaganda potyensial joǵatmalar da esapqa alınadı. Finanslıq siyasat salasındaǵı uzaq hám qısqa muddali maqsetler hám sharalardı muwapıqlashtirishning zárúrli myetodi retinde programmalastırıwdan Finanslıq Joybarlawdıń házirgi ámeliyatında aktiv paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Finanslıq programmalastırıw rawajlanǵan mámleketlerde ótken ásirdiń 60 -jıllarındanoq paydalanıp kelinayapti. Onıń tiykarǵı mánisi byesh jıllıq “ózgerip turadıgan” ǵárejetler Rejesin dúziw menen belgilenedi. Hár jılı ámeldegi jıl Jobası kórsetkishleriniń kutilayotgan atqarıwı tiykarında Joba ózgertiriledi (korryektirovka etiledi). Bunda kórsetkishler byesh jıllıq shkala boyınsha bir jıl aldınǵa (esap beriw jılınan kyeyingi jılǵa ) “kóshiriladi”. Aldında turǵan birinshi jıldıń Joba kórsetkishleri diryektiv (májburiy), kyeyingi tórt jıllıq kórsetkishler bolsa móljellı (oriyentirovkali) xarakterge iye esaplanadı.
Házirgi waqıtta dúnyanıń júdá kóp mámleketlerinde islep shıǵarıw maqsetlerine, resurslar hám atqarıwshılar boyınsha balanslilikka jóneltirilgen ilimiy-izertlew, shólkemlestirilgen-xojalıq hám basqa ilajlar sistemasınan ibarat bolǵan maqsetli komplyeksli programmalarlardan keń paydalanılıp atır.

II.3 Dάrejeleri hάm faktorlar

Finanslıq menejerlerdiń joqarı kásiplik dárejesi finanslıq turaqlılıq dárejesin asırıw rezervleriniń barlıq kórinislerin izlep tabıw hám ámelge asırıwdıń tiykarǵı shárti bolıp tabıladı. Górsawatlıq menen qabıl etilgen finanslıq qararlar (biziń ámeliyatımızda bunday qararlar júdá kóp hám tez-tez ushırasıp turadı ) makro hám mikro dárejede kútá úlken kólem degi joytıw (zálel, zıyan ) larga alıp keledi. Sol sebepli de, kadrlardıń mamanlıǵın asırıw hám xızmetkerlerde zamanagóy intellektuallıq salo-hiyatni qáliplestiriw kompaniyalar tárepinen quramalı dáwir-viy finanslıq-ekonomikalıq wazıypa (mashqala ) larni sheshiwdiń tiykarǵı shárti esaplanadı.

Finanslıq rezervler penenekonomikasınıń birden-bir kompleks retinde rawajlanıwı menen ajıralmas baylanısqan. Sheki onim hám mate-riallarni tutınıw qılıw daǵı ózgerisler, miynet ónimlili-gining ósiwi yamasa azayıwı, tiykarǵı fondlardan paydalanıwdıń jaqsılanıwı yamasa jamanlashuvi hám t.b. - bulardıń barlıǵı kompa-niyaning tabısı dárejesin, onıń finanslıq jaǵdayın belgilep beredi. Tap sol zat bazar sharayatlarınıń - baha, báseki-chilarning payda bolıwı, xojalıq hám basqa risklardıń - ózge-rishiga da tiyisli bolıp tabıladı. Finanslıq nátiyjeler - xojalıq aktiviya-tining juwmaqlawshı nátiyjesi - turaqlı túrde ishki hám sırtqı faktor-larning tásiri astında boladı.
penenfinanslıq turaqlılıǵındıń ishki rezervleri, tiykarınan, rawajlanıwdıń islep shıǵarıw, shólkemlestirilgen hám innovciyalıq -investitsion faktorları menen baylanıslı boladı.
Finanslıq párawanlıqtıń sırtqı rezervleri yesa bazar konyunkturasi, XYUSning marketing hám baha strategiyası, salıqqa tartıwdı optimallastırıw, esap -kitaplardıń nátiyjeli tizi-mini tashkil jetiw, bank kreditleri hám kreditorlik qarızları ko'ri-nishidagi qarız qarjların tartıwdan paydalanıw hám t.b. lar menen baylanıslı. Bir waqtıniń ózinde XYUSga tushumlarning waqıtında túsiwine, depitorlik qarızlarınıń azayıwına jerisiw, kreditorlik qarızlarınan kapitaldıń dáregi retinde aktiv paydalanıw da kerek.
Finanslıq rezervlerdi ızlep tabıw hám olardı ámelge oshi-rishning tiykarǵı baǵdarları arasında XYUSning buyım-múlkinen jáne de natiyjelilew paydalanıwdı bólek ajıratıp kórsetiw maqsetke muwapıq. Bul jerde bunıń tiykarǵı kórsetkishi aktivlerdiń rentabelligi sanalib, onı tómendegishe esaplaw múmkin:
R = (F : A) x 100,
Bul jerde: R - aktivlerdiń rentabelligi;
F - sap payda ;
A- analiz dáwirindegi aktivlerdiń ortasha ólshemi.
Eger sap paydanıń yamasa netto-paydanıń baha hám tolıq tán-baha ortasındaǵı parq hám de salıq tólewleri ólshemine kamay-tirilganligidan ibarat yekanligi inabatqa alınatuǵın bolsa, aktivlerdiń rentabelligi tek bazar konyunkturasiga baylanıslı bolmaydıden, bálki paydadan alınatuǵın salıq summalarına da baylanıslı yekanligi málim boladı :
S penen= B - (T + S)
Bul jerde: S- sap payda ;
B- ónim bahası ;
T- ónim tolıq ózine túser bahası ;
S- salıq tólewleri.
Aktivlerdiń rentabelligi kórsetkishi bir sumlıq aktivler-ga (XYUSning pútkil buyım-múlkine) tuwrı keliwshi sap paydanıń muǵdarın kórsetedi hám XYUS peneniskerliginiń finanslıq aktivligi-ni ózinde hákis penenjetiradi. Bul kórsetkishtiń dárejesi XYUS penenaktivla-rining strukturalıq dúzilisine - tiykarǵı fondlar aktiv hám passiv bólimleriniń, tiykarǵı hám aylanba kapitaldıń qatnasına - baylanıslı.
XJS penentiykarǵı kapitalınan paydalanıwǵa xarakteristika beretuǵın zárúrli kórsetkishlerden biri fond qaytimi esaplanıp, onı tómen-dagi formula járdeminde anıqlaw múmkin:
F= (R : A)
Bul jerde: F - fond qaytimi;
R- realizatsiya etilgen ónim kólemi;
A - tiykarǵı fondlarning jıllıq ortasha
ma`nisi.
Tiykarǵı fondlarning aktiv bólegine (qozaqlar, mashinalar, mexanizmler hám t.b. ) qansha kóp tiykarǵı kapital jaylastırılǵan (qoyılǵan ) bolsa hám olar jıl dawamında qanshellilik kóp aylanıw júz yetsaXJS penensonsha kóp payda aladı
Aylanba aktivler XJS penen kapitalınıń jeń aktiv yelementi esaplanadı. Jıl dawamında olar aylanıwınıń muǵdarı (sanı ) kapitaldan paydalanıwdıń intensivlik dárejesin kórsetediXJSnin’ aylanba qarjları jeń aktiv “isleytuǵın” kapital bolıp tabıladı. Sol munasábet menen kapitaldıń aktivlik koyeffitsiyenti bólek áhmiyet kásip jetip, onı anıqlawdı formula járdeminde tómendegishe hákis penenjetirsa boladı :
K = K : K,
Bul jerde: K- kapitaldıń aktivlik
koyeffitsiyenti;
K- aylanba aktivler (islep atirǵan kapital );
K- barlıq aktivler (XJSnin’ barlıq kapitalı ).
Sol sebepli deXJS penenrezervleriniń pútkil bir bólegi aylanba aqshalardan paydalanıw, olar aylanıwınıń tezligi menen baylanıslı. Áne sol maqsette islep shıǵarıw rezervleriniń awısıq bólegin izlep tabıw hám realizatsiya qılıw tiykarında aylanba aqshalardıń strukturalıq dúzilisin optimallastırıw, depitorlik qarızları hám tayın ónim rezervlerine qoyılmalar -ni kemeytiw talap yetiladi. Aylanba aqshalardan paydala -ósindi natiyjeliligin asırıwdıń rezervlerin izlep tabıw ushın olardıń absolyut hám salıstırmalı azat bolıwın (bos bolıwın, bosanıwın ) anıqlaw zárúrli áhmiyetke yega.

Analiz qılınıp atırǵan dáwirdiń bası hám aqırındaǵı aylanba aqshalar haqıyqıy ólshemleri ortasındaǵı parq olardıń absolyut azat bolıwın (absolyut ekonomika etilgenligin) kórsetedi. Aylanba aqshalardıń salıstırmalı azat bolıwı yesa olardıń esaplı ólshem salıstırıwlaganda qansha ekonomika etilgenligi xarakteristikalaydı, ótken dáwirde olardan paydalanıw natiyjeliligin esapqa alǵan halda rasındaǵı aylanıwǵa xizmet etiw ushın XJSga qansha aylanba aqshalar kerek bolıwı múmkinliginen bildirgi beredi.

Salıstırmalı azat bolıw XJSpenenaylanba qarjlarınan paydalanıw -dıń nátiyjelililik dárejesin xarakterleydi - olardıń shártli azat bolıwın kórsetedi jáne onı tómendegishe anıqlaw múmkin:
O = A - Ax (R: R),
Bul jerde: O- aylanba aqshalardıń salıstırmalı azat bolıwı ;
A- analiz etiletuǵın dáwirdegi aylanba aqsha -
larning haqıyqıy muǵdarı (jıllıq ortashası );
A- bazis penen (ótken) dáwirdegi aylanba aqshalardıń
muǵdarı (jıllıq ortashası );
R- esabat (ámeldegi) dáwirde realizatsiya etilgen
ónimler kólemi;
R - ótken (bazis) dáwirde realizatsiya etilgen
ónimler kólemi.
Aylanba aqshalardıń aylanıwshılıǵın tezlestiriw XJS penen finanslıq jaǵdayın bekkemlewdiń zárúrli rezervi hi-soblanadi. Bunıń nátiyjesinde azat bolǵan aqshalar investitsiya -larga, innovciyalıq iskerlikke, aktivlerdiń strukturalıq dúzilisin jetilistiriwge hám t.b. larga jóneltiriliwi múmkin.
Finanslıq rezervlerdi tartıwda finanslıq leverijdan paydalanıw úlken áhmiyetke yega. Kompaniyanıń aylanbasına túrli sırtqı kórinislerde qarız qarjların tartıw tiykarinan rentabellikdıń ósiwine finanslıq leverij dep ataladı. Finanslıq leverij XJS penenqarız kapitalınıń XJSpenenóz kapitalına qatnasın kórsetuv -ne finanslıq aktivlik koyeffitsiyenti arqalı ańlatpalanadı. Onı formula arqalı tómendegi tárzde kórsetiw múmkin:
K= K: K,
Bul jerde: K- finanslıq aktivlik koyeffitsiyenti yamasa
finanslıq leverij;
K - qarızıy kapital ;
K - ózlik kapitalı.
Bul kórsetkish kópshilik jaǵdaylarda finanslıq richag (sırıs ) kórsetkishi dep da júritiledi hám bunda qosımsha qarız kapitalın tartıwdıń richagi (dástegi) bolıp, kompaniyanıń ózlik ka-pitali turmısqa kirip kiyatırǵanlıǵı názerde tutıladı. Bank ssudalari hám kreditorlik qarızları kórinislerinde tartılǵan qarız kapitalınan paydalanıw olar tartingunga shekem jerishilgan rentabellik dárejesinden kóre joqarılaw bolǵan rentabellik jıra -jasiga jerishishni támiyinlasagina nátiyjeli bolıwı múmkin. Bul, óz gezeginde, XJSdan qarız qarjların jáne de natiyjelilew paydalanıw imkaniyatın beretuǵın biznes-joybarlardı islep shıǵıw -ni talap etedi. Tek sol haldaǵana finanslıq leverij yamasa mo-liyaviy richag (sırıs ) nátiyjesi payda bolıwı múmkin. Rentabel-likning jańa dárejesi XJSpenenkreditdan paydalanǵanligi ushın bank kreditining payızın hám qaytarılıw múddeti ótkerip yubo-rilgan kreditorlik qarızları ushın tólewlerdi tólewdi jetkilikli dárejede (hátte talay asqan halda ) orawı kerek. Qarızıy aqsha -lardan paydalanıw XJSNIN’maksimal qosımsha payda alıwın támiyinlamog'i kerek. Finanslıq leverij nátiyjesin alıw jáne onı bólistiriwdiń ulıwma kórinisi tómendegi sızılmada keltirilgen:
Yamasa tolıq pıtken sıyaqlı bolıwına qaramastan lardin rawajlaniwi qosımsha resurslarini izlep tabıwda turaqlı túrde múmkinshilik payda boladı. rning XJSlardin’ larawajlanıwın bel-gilaydigan faktorlardıń óz-ara tásiri nátiyjesinde vujudga kela-digan paydalanilmagan potensial múmkinshiliklerular islep chiqa-rish-ekonomikalıq hám finanslıq iskerliginiń rezervleri retinde maydanǵa shıǵadı.
Finanslıq rezervlerdi izlep tabıwdıń tiykarǵı metodı finanslıq analiz esaplanadı. Áyne finanslıq analiz tiykarında mo-liyaviy rezervlerdi izlep tabıw boyınsha XJSning siyasatı jumıs-erin shıǵıladı. Iskerlik kórsetiw sharayatlarınan qaramastan rezervlerdi izlep tabıw hám olardı ámelge asırıw XJSpenenxo-qapırıqları ushın turaqlı iskerlikke aylanmog'i kerek. Shet el (Yapo-niyadagi sapa to'garaklari, AQSH hám Germaniya daǵı jańalıqlar to'g'-risidagi usınıslardı xoshametlew hám basqalar ) hám mamlaka-timizdagi aldıńǵı kompaniyalardıń tájiriybesi sonı kórsetedi, qay jerde rezervlerdi izlew hám olardan paydalanıw bárha dawam yetayotgan, jańalıqlar keń ámeldegi yetilayotgan bolsa, sol jerde investitsiyalar ósedi, XYUSning finanslıq jaǵdayı bekkemla-nadi, ekonomikalıq rawajlanıw pátleri asadı.
Finanslıq rezervlerdi qáliplestiriw faktorları sisteması júdá keng bolıp tabıladı. Zárúrligiga kóre olardıń dárejelerin tómendegilerge ajıratıw múmkin (sızılmaǵa qarang):
Finanslıq, islep shıǵarıw hám basqarıw tarawları daǵı jeń zárúrli rezerv bul xızmetkerlerdiń mamanlıǵın asırıw bolıp tabıladı.


Finanisliq rezervlardi ko’rsetkishlerin o’siriw faktorlari

Jumisshilardin’ tajriybesi

2.ishki faktorlar
-islep shig’ariw
-sho’lkemlestiriw
-ta’minlew
-invistitsion

3.Sirtqi faktorlar
-bazar konyukturasi
-baxa
-marketing
-infarmacion

4.Finanisliq ag’islar

Sho’lkemlestiriw esap- kitap

Qarejet finanislastiriw

Saliq

5.Kapitaldin’ dizimi du’zilisin optimalastiriw

Dividend siyasati

Xoshametlew ssiyasati

Invstitstsion
siyasat



PAYDALANǴAN ÁDEBIYATLAR
http://yuz.uz saytınan;
http://hozir.org saytınan;
http://uz.m.wikipedia.org saytınan;
WWW.google.com
fayllar.com