|
birinshiden, ekonomikalıq reformalar h’esh qashan siyasat artında
qalmaslıg’ı kerek, yag’nıy ekonomika siyasattan u’stin bolıwı kerek. Sonday-aq,
ishki, sırtqı h’a’m ekonomikalıq mu’na’sebetlerdi ideologiyadan azat qılıwdı
ta’miynlew za’ru’r;
ekinshiden, o’tiw da’wirinde ma’mleket tiykarg’ı reformator bolıwı lazım. Ol
reformalardın’ u’stin printsiplerin belgilep beriwi, o’zgerisler siyasatın islep
shıg’ıwı h’a’m onı izshillik penen a’melge asırıwı sha’rt;
u’shinshiden, nızam u’stinligine erisiw, nızamlarg’a so’zsiz boysınıw lazım.
Bunın’ ma’nisi usınnan ibarat, demokratiyalıq jol menen qabıl qılıng’an jan’a
Konstitutsiya h’a’m nızamlardı h’a’mme h’u’rmet qılıwı h’a’m a’mel qılıwı sha’rt;
to’rtinshiden, xalıqtın’ demografiyalıq quramın esapqa alg’an h’alda ku’shli
sotsiallıq siyasat ju’ritiw kerek. Xalıqtın’ 50 protsentini 16 jasqa jetpegen balalardı
quraytug’ın O’zbekistanda bunın’ ayrıqsha a’h’miyeti bar;
besinshiden, bazar ekonomikasına o’tiw ekonomikanın’ obektiv nızamların
itibarg’a alıp, jaqın o’tmishtegi «revolyutsiyalıq sekiriwler»siz, yag’nıy
evolyutsiyalıq jol menen puxta oylap, basqıshpa-basqısh a’melge asırılıwı kerek.
G’a’rezsizlik en’ da’slep milliy ekonomikanı jaratıwdı, onı rawajlandırıwdı,
ekonomikalıq abırayg’a iye bolıwdı, xalık aralıq ekonomikalıq qatnasıqlarda aktiv
qatnasıwdı bildiredi. Siyasiy g’a’rezsizlik ekonomikalıq jaqtan ta’miynlenbes
eken, tolıq g’a’rezsiz bolıwı mu’mkin emes.
Ekonomikanın’ siyasattan u’stemlik printsipi du’nya ta’jriybesinde sınalg’an
erkin bazar ekonomikasının’ obektiv nızamlıqları ja’miyetlik rawajlanıwdı
sheshetug’ın a’h’miyetke iye ekenligin da’liylledi. Bazar ekonomikasına o’tiw
sha’rayatında ekonomikanın’ quramlıq du’zilmeleri, xojalıq ju’rgiziwshi
subektlerdin’ erkin ekonomikalıq iskerlik ju’rgiziwi u’lken a’h’miyetke iye.
Sebebi, ekonomikanın’ siyasat h’a’m ideologiyadan u’stemligi ekonomikalıq
60
iskerlik erkinligi qurılıp atırg’an a’dalatlı puqaralıq ja’miyettin’ materiallıq tiykarı
bolıp xızmet qıladı.
Jan’a demokratiyalıq ja’miyetke h’a’m bazar ekonomikasına o’tiw
sha’rayatında ma’mlekettin’ bas reformatorlıq wazıypası ma’mlekette alıp barılıp
atırg’an sotsial, ekonomikalıq, siyasiy reformalardı sho’lkemlestiriwde h’a’m
a’melge asırıwda initsiator bolıwdı na’zerde tutadı. Bul printsip aldı menen
ma’mleketimiz rawajlanıwının’ o’zine ta’n o’zgesheliklerinen kelip shıqqan bolıp,
milliy
ma’mleketshiligimiz tariyxıy ta’jiriybesine tiykarlanadı. O’zbek
ma’mleketshiligi rawajlanıwdın’ barlıq da’wirlerinde ma’mleket, ja’miyet turmısın
qurawshı, ja’miyetlik-ekonomikalıq o’zgerislerdi a’melge asırıwshı jetekshi ku’sh
bolg’an. Ma’mleketke, onın’ basshısına u’lken isenim h’a’m h’u’rmet penen
mu’na’sebette bolıw o’zbek xalqının’ turmıs ta’rizindegi a’h’miyetli siyasiy
qa’driyat bolıp kelgen. Milliy ma’mleketshiligimizdegi bul da’stu’r g’a’rezsizlik
sha’rayatında o’zinin’ logikalıq ko’rinisin taptı h’a’m jan’a mazmun menen
bayıtıldı. Tariyxıy qısqa mu’ddet ishinde ma’mleketimizde a’melge asırılg’an
ekonomikalıq, siyasiy reformalar ma’mlekettin’ bas reformatorlıq rolin anıq
ko’rsetip berdi.
Bazar ekonomikasına o’tiwdin’ quramalılıg’ın esapqa alg’an h’alda sonı
aytıp o’tiw za’ru’r, bul o’tiw da’wirinde bir qatar unamsız h’alatlar, ma’selen
jumıssızlıq, nızambuzarlıq, jınayatshılıq sıyaqlılar ju’zege kelgende ma’mlekettin’
ta’rtipke salıw, qadag’alaw h’a’m basqarıwdag’ı roli ja’ne de artadı. Puqaralıq
ja’miyettin’ qa’liplesiwi menen ma’mlekettin’ wazıypası biraz qısqarsa da, lekin
ja’miyettegi sotsial jarılıwlardın’ aldın alıwda ja’miyetlik mu’na’sebetlerdin’
muwapıqlastırıwda ja’miyetlik a’dalattı qarar taptırıwda ma’mlekettin’ ornı h’a’m
roli saqlanıp qala beredi.
Konstitutsiya h’a’m nızam u’stinligi printsipinin’ ma’nisi, ma’mleketimiz
turmısının’ barlıq tarawlarında nızam u’stemligin ta’miynlew, nızamg’a
boysınıwdı qa’liplestiriwden ibarat. Bul printsipti ma’mleketimiz basshısı
İ.Karimov to’mendegishe sa’wlelendiredi: «Pu’tkil jan’alanıw h’a’m rawajlanıw
protsessleri nızamg’a tiykarlanıwı za’ru’r. Ekonomikalıq o’zgerisler sınalg’an,
61
a’meliy ku’shke iye bolg’an nızamg’a su’yengende g’ana bul o’zgerisler sezilerli
na’tiyjeler beriwi mu’mkin»
45
.
Ja’miyetlik turmıstın’ barlıq tarawlarında nızamnın’ u’stemligi h’uqıqıy
ma’mlekettin’ tiykarg’ı belgisi esaplanadı. Yag’nıy, h’uqıqıy ma’mleket teoriyası
Batıs Evropada XVII-XVIII a’sirlerde jaratılg’an degen pikirler bar bolsa da, bizde
h’uqıqıy ma’mleket da’stu’rleri milliy ma’mleketshiligimiz tariyxıy ta’jiriybesinde
orta a’sirlerden aq bar bolg’an. Ma’selen, o’zbek ma’mleketshiliginin’ ullı tulg’ası
Amir Temur o’zi qurg’an ju’da’ u’lken ma’mleketti «Ku’sh a’dalatta» degen uran
menen basqarg’an. Temur da’wirinde arnawlı tu’ziklerge a’mel qılıng’an. A’ne usı
tu’ziklerde ja’miyet ag’zaları minez-qulıq qag’ıydaları, h’a’meldar shaxslar h’a’m
h’u’kimdarlardın’ parızları, ma’mleket h’a’m armiyanı basqarıw qag’ıydaları anıq
sa’wlelendirilgen.
Nızam u’stemligi printsipi, aldı menen ma’mlekettin’ tiykarg’ı nızamı
esaplang’an konstitutsiyanın’ u’stemligin ta’miynlewdi na’zerde tutadı. Bul
printsip ma’mleketimiz konstitutsiyasının’ 15 statyasında to’mendegishe
sa’wlelengen: «O’zbekistan Respublikasında O’zbekistan Respublikasının’
Konstitutsiyası h’a’m nızamlarının’ u’stemligi so’zsiz ta’n alınadı. Ma’mleket,
onın’ organları, ma’nsabdar shaxslar, ja’ma’a’t birlespeleri, puqaralar konstitutsiya
h’a’m nızamlarg’a muwapıq is ko’redi.»
46
.
Sotsiallıq siyasat- ja’miyettegi sotsiallıq rawajlandırıwdı basqarıwg’a,
ma’mleket puqaralarının’ materiallıq h’a’m ma’deniy talapların qanaatlandırıwg’a,
ja’miyettegi sotsiallıq differentsiatsiya (bo’lshekleniw) protsessin ta’rtiplestiriwge
qaratılg’an arnawlı siyasiy iskerlik boladı.
Sotsiallıq siyasattın’ bazalıq tiykarg’ı maqsetleri- jetkilikli materiallıq
resurslarg’a sa’ykeslengen siyasiy ku’shler menen sotsiallıq sistemanın’ ten’
salmaqlılıg’ın, turaqlılıg’ın, pu’tinligin h’a’m dinamikasın saqlaw boladı.
Sotsiallıq siyasat ja’miyettin’ ag’ımdag’ı ma’pleri menen perspektivalıq
ma’pleri ortasındag’ı qarsılıqlardı sheshiw jolı menen rawajlanıwdın’ h’a’zirgi
45
Қараңыз: Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йулида.Т.1995.
46
Қараңыз: Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси.-Т.: Ўзбекистон. 2012, 11 бет
62
basqıshında qanday sotsiallıq toparlardın’ ma’plerin birinshi gezekte sheshiliw
za’ru’rligin, qanday problemalardı jaqın keleshekte, qandayların aldag’ı waqıtta
(perspektivada) sheshiliwinin’ bag’darların, tendentsiyaların anıqlaydı.
Ma’mlekette ju’rgizilip atırg’an sotsiallıq bag’darlang’an siyasattın’ baslı
Do'stlaringiz bilan baham: |
