Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

4. Gastronomiya hám turizm
Jáhán sayaxatshılıq bazarında turizm hám gastronomiya ortasındaǵı óz-ara tásirdiń túrli formaları mudami ámeldegi bolıp kelgen. Sońǵı bir neshe jıl ishinde bul turistik ónimdi qarıydarları hám shólkemlestiriwshileri, professional gastronomik hám aspazlıq shólkemleri hám de keń jámiyetshilik tárepinen azıq-awqat túrlerine itibar keskin asdı.
BMT Jáhán sayaxatshılıq shólkemi (UNWTO) maǵlıwmatlarına kóre, bul gastronomik turizm (UNWTO versiyasında - "azıq-túlik turizmi") " jergilikli ekonomika, jumıs menen támiyinlew hám materiallıq miyraslarǵa unamlı tásir kórsetetuǵın universal hádiyse" ga aynalǵanlıǵı sebepli júz boldı. Sol sebepli de sońǵı jıllarda turizmning bul mazalı túri UNWTO hám kópshilik milliy sayaxatshılıq administraciyalarınıń qarawları salasında turaqlı túrde bar.
Ekenin aytıw kerek, milliy tamaqlar dástúrleri ozaldan sayaxatshılardilıqń qızıǵıwshılıq teması bolıp kelgen. Bunnan tısqarı, azıq-túlik hár qanday sayaxatshılıq programmasına kiritiliwi shárt, sebebi ashlıq sezimin qandırıw insannıń kúndelik mútajligi bolıp tabıladı. Sayaxatshılar da bunnan tısqarı emes. Bunnan tısqarı, mádeniy-aǵartıwshılıq ekskursiyalarni shólkemlestiriwde gastronomiya hám aspazlıq dástúrleri sayaxatshılıq programmalarına zárúrli qosımsha boladı. Birpara jaǵdaylarda milliy tamaqlar gurmeler, professional aspazlar hám háweskerler sayaxatınıń tiykarǵı dúmpish boladı.
Dástúriy asxana áyyemginen materiallıq turizmning zárúr strukturalıq bólegi esaplanǵan. YuNESKO milliy gastronomiya hám asxananı xalıqlar tariyxı hám materiallıq miyraslarınıń bir bólegi retinde tán aladı. Bunnan tısqarı, gastronomiya ózi sayaxatshılıq óniminiń tiykarǵı elementi hám turistlarni tartıwdıń zárúrli faktorı bolıwı múmkin. "Mazali" turizm derlik máwsimiylikka bo'ysunmaydi hám hár qanday turistik ónimdi diversifikatsiya qılıw ushın ózine tartatuǵınlı strukturalıq bólim bolıwı múmkin.
Joqarıda aytılǵanlardıń barlıǵı UNWTO ekspertleriniń izertlew ótkeziwine sebep boldı, onıń nátiyjeleri Gastronomik turizm boyınsha global esabatda da óz hákisin taptı. Bul hújjet bir neshe jıl aldın baspa etilgenine qaramay, ol óz áhmiyetin joǵatpaǵan hám kópshilik mámleketler, ásirese, Jipek jolı regioninde paydalı bolıwı múmkin.
UNWTO qánigeleriniń pikirine kóre, gastronomik turizm dúnya turizmining quramında shama menen 30% ni quraydı hám " gastronomiya - bul jergilikli mádeniyat hám ayriqshalıqtıń zárúrli elementi", bul milliy sayaxatshılıq óniminiń básekiles ústemshiliklerinen biri bolıp tabıladı.
UNWTO Global Gastronomiya tuwrısındaǵı esabatına tayarlıq processinde ótkerilgen izertlewge kóre, respondentlerdiń 88, 2% gastronomiya brend hám sayaxat baǵdarın belgilewde strategiyalıq element esaplanadı. Usınıń menen birge, 11, 8% gastronomiya ekinshi dárejeli rol oynaydı degen pikirdi bildirgen. Usınıń menen birge, respondentlerdiń kópshiligi óz mámleketleri ózleriniń gastronomik brendiga iye (66, 6%), dep esaplasadı. Usınıń menen birge, olardıń úlken bólegi (32, 3%) olardıń mámleketleri gastronomiya salasında óz brendiga iye emes dep esaplasadı.
Kishi hám orta kárxanalardı, da turizmni, da tiyisli xızmetlerdi jetkizip beretuǵınlardı tartıw múmkinshiligi menen turizm, gastronomiya, awıl xojalıǵı, sonday-aq Jipek jolı mámleketlerinde vinochilikning kirip potencialınıń óz-ara baylanıslılıǵı zárúrli áhmiyetke iye. Vinoshılıq fermaları hám úy xojalıqları. Bunnan tısqarı, materiallıq turizmning bul kishi túri turizm procesiniń kóplegen qatnasıwshıların tartıw hám tarmaqlararo hám regionlıq sheriklikti keńeytiw arqalı turizmni qayta tiklew hám diversifikatsiyalewge úles qosıwı múmkin.
Ekspert turistik jámiyetshiligi gastronomik turizm tekǵana kópshilikke arnalǵan turistik ónim, bálki qatar mámleketlerde turistik processtiń saldamlı ekonomikalıq strukturalıq bólegi ekenligine hám tuwrı shólkemlestiriw hám targ'ib qılıw menen básekige shıdamlılıqtı asırıwda saldamlı faktor bolıwı múmkinligine isenim. Sayaxatshılıq baǵdarı, bul Ózbekstanǵa, atap aytqanda, Jipek jolıniń gastronomik kartasında múnásip orın iyelewine múmkinshilik beredi.
YUNVTOning kóplegen Jipek jolı mámleketleri ushın zárúrli usınısları arasında turaqlı turistik strategiyalar ámeldegi, mısalı, tek jergilikli hám máwsimiy ónimlerden paydalanıw hám " jasıl" azıq-túlik jetkizip beretuǵın jergilikli isbilermenlerdi qollap-quwatlaw.
Jáhán sayaxatshılıq jámiyetshiligi awıl hám agriturizmni rawajlandırıwǵa qarjılardı tartıwǵa úlken itibar qaratıp atır, "keliwshilerge jergilikli awıl xojalıǵı jumıslarında shaxsan qatnasıw hám baratuǵın orınnıń landshaftları hám bioxilma-xilligi menen tanısıw ushın kem ushraytuǵın múmkinshilik jaratıp beredi."
Qánigelerdiń pikirine kóre, turizm bazarı qatnasıwshılarınıń turizm hám awıl xojalıǵı ministrlikleri, mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleri hám awıl hám agroturizmdi rawajlandırıw boyınsha jergilikli kárxanalar menen óz-ara baylanısı " jergilikli jámáátlerdi rawajlandırıwǵa investitsiyalardı tartıw, turaqlı turizm hám awıl xojalıǵı ámeliyatı **".
Hám, álbette, básekige shıdamlı turizm usınısları jergilikli haqıyqıy gastronomik ayrıqshalıqlar hám aspazlıq mádeniyatın esapqa alıwı, bul tarawda jumıs menen bánt bolǵan adamlardıń kásiplik sheberligin xoshametlewi, milliy tamaqlardı tayarlawda bilim hám kónlikpelerdi ótkeriw arqalı baha shınjırın qollap-quwatlawı, qawipsizligin támiyinlewi kerek. azıq-túlik ónimleri hám olardı qayta islew texnologiyaları.gastronomik ilajlar, festivallar, bayramlar hám gastronomiya menen baylanıslı hár qanday basqa ilajlardı jaratıw.
Reklama kampaniyalarında kórsetiw etiliwi kerek bolǵan jay gastronomik mádeniyatı elementleri arasında kópshilik respondentler azıq-awqat ónimleriniń sapası, tańlawı hám regionlıq túrli-tumanlıǵın keltiriwedi. Respondentler, sonıń menen birge, dástúriy hám jańalıqlardı birlestirgen regionlıq hám jergilikli aspazlıq usınıslarınıń áhmiyetin aytıp otediler.
Sol munasábet menen sonı atap ótiw kerek, globallasıw hám innovatsiyalar processleri, sonıń menen birge qarıydarlardıń dididagi ózgerisler dástúriy milliy asxanaǵa barǵan sayın kóbirek tásir kórsetip atır, bul bolsa óz gezeginde dástúriy asxanaǵa tiykarlanǵan jańa aspazlıq retseptlarini izlew hám jaratılıwma alıp keledi.
Turizm menen baylanıslı jónelislerdiń gastronomik iskerligine kelsek, respondentler, eń dáslep, gastronomik ilajlar, kórgezbeler, yarmarkalar hám basqalardıń zárúrligini aytıp ótdiler. (Respondentlerdiń 79%). Bunıń artınan jańa gastronomik jónelisler, aspazlıq uqıp sabaqları hám seminarlar (62%), jergilikli ónimler kórsetiw etiletuǵın azıq-túlik yarmarkaları (59%), bazarlar hám awıl xojalıǵı ónimlerin óndiriwshilerge saparlar (53%) islep shıǵıladı hám ámelge asıriladı.
Respondentlerdiń tek 12 procenti turistik ónimge kiritilgen gastronomik usınıslar sayaxatshılar ushın muzeylerge qaraǵanda kemrek ózine tartatuǵınlı ekenligin aytıp ótdiler.
Respondentlerdiń kópshiligi gastronomik turizmdan tushumlar haqqında sóylegende, bul túrdegi turizmniń ekonomikalıq paydaları boyınsha ele da sistemalı analizler joqlıǵın aytıp ótdiler. Usınıń menen birge, bul segmentten jónelisler boyınsha kólemi hám dáramatları geyde júdá zárúrli hám keminde 30% ni shólkemlestiriwi haqqında dáslepki maǵlıwmatlar ámeldegi, biraq olar ósiw ushın úlken múmkinshiliklerge iye.
Juwmaq etip aytqanda, UNWTO gastronomik turizmni rawajlandırıw hám targ'ib qılıw boyınsha nátiyjeli siyasat hám strategiyanı qáliplestiriw ushın jónelisler boyınsha bir neshe juwmaqlar hám usınıslar beredi.
Birinshiden, gastronomik turizmni rawajlandırıwdıń dástúriy modelleri jergilikli ónimlerdiń sapası, túrli-tumanlıǵı hám ayriqshalıǵın qáliplestiriw, aspazlıq dástúrleri hám jónelislerdiń gastronomiyasini saqlaw hám saqlaw ushın strategiyalıq rawajlanıw qurallarına jol ashıwı kerek.
Gastronomik turizm ónimleri haqıyqıylıǵı, materiallıq qádiriyatları, ayriqshalıǵı, turaqlılıǵın, ónim hám xızmetlerdiń sapasına, qarıydarlar ushın qawipsiz hám innovciyalıq elementlerge tiykarlanǵan bolıwı kerek. Báseki dárejesi joqarı bolǵan bazarlar ushın qarıydarlar tendentsiyaları hám didini úyreniwge itibar qaratıw kerek. Aytqansha, bul ulıwma turaqlı turizmni rawajlandırıwdıń tabıslı hám nátiyjeli strategiyasınıń tiykarlarınan biri bolıp tabıladı.
Ekinshiden, gastronomik turizm hár qanday sayaxatshılıq baǵdarı imidji hám úgit-násiyatlaw strategiyasınıń strategiyalıq elementi bolıp tabıladı. UNWTO qánigeleri Internet jáne social tarmaqlardı unutpastan, belgilengen gastronomik brendin islep shıǵıw hám targ'ib qılıw, dástúriy reklama qurallarınnan paydalanıw boyınsha qánigelerdi tartıw zárúr ekenligin aytpaqta.
Úshinshiden, bul shınjırdıń barlıq qatnasıwshıları ortasında túrli dárejedegi (óndiriwshiler, bazarlar, restoranlar, mıymanxanalar, turoperatorlar, mámleket keńseleri hám basqalar) sheriklik quralların jaratıw, sonıń menen birge, bilimlerdi rawajlandırıw hám tarqatıw zárúrshiligi hám gastronomik turizm boyınsha izertlewler...