Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Пифагор – шар формасын кемени бақлаў арқалы түсинди.
-Гераклит жердиң өз көшери дөгерегинде айланыў идеясын айтты.
- Эротосфен Жердиң диаметрин бириншилерден болып өлшеди




Тектоника ҳәм вулканизм



Тектоника
Жердиң үстиңги қабаты (литосфера) үзликсиз рәўиште барлық ўақыт ҳәрекет етип, тербелип ҳәм өзиниң геоморфологиялық түрин өзгертип турады. Өзгерислердиң келип шығыўына себеп болған процесслер жердиң ишки күшине байланыслы болып, олар эндоген процесслер деп аталады. Эндоген күшлердиң тәсиринде – жер қабығының дүзилисиниң ҳәрекети, тербелиўи, көтерилиўи ҳәм пәсейиўи сыяқлы тектоникалық ҳәдийселер жүз береди.
Жер жүзинде келип шығатуғын сыртқы қушлер тәсиринде жер бети өзгереди ҳәм бул күшлерди экзоген күшлер деп атайды. Эндоген ҳәм экзоген күшлердиң биргеликте тәсиринде, Жердиң ҳәзирги жүзи яғный қурғақлықлар, таўлар, тегисликлер ҳәм океанлар көп жыллар даўамында қәлиплесип келген.
Жердиң ишки ( эндоген) күши тәсиринде жер қабығында ҳәрекетлер жүз береди ҳәм буны тектоникалық ҳәрекет деп атаймыз






Категориал ( тайпалы) таблица

Категориялар

 Тайпалы шолыўды дүзиў қағыйдалары

1.Тайпалар бойынша мағлыўматларды бөлистириўдиң бирден-бир усылы жоқ.

2. Бир мини-топарда тайпаларға ажыратыў басқа топарда ажыратылған тайпалардан парқ қылыўы мүмкин.
3. Үйрениўшилерге алдынан таярлап қойылған тайпаларды бериў мүмкин емес: бул олардың ғәрезсиз таңлаўы болсын.
4. Тайпалы шолыўды жаратыў жуўмақлаўшы сипатында емес, бәлки процесс сыпатында мүҳим.