Өзбекстан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги бердақ атындағЫ Қарақалпақ МӘмлекетлик университети

Раса хам онын үйренилиўи
Раса сөзинин мазмуны толык аныкланбаган, бәлки араб (бас, басланыу, тубир) сөзинин тури озгериси болыуы мумкин, жане бир пикир бар бул термин италянша Razza (кауим) тууры келиуи мумкин дейиледи. Раса созин биринши маретебе француз илимпазы Франсуа Берньенин qyir жылы басып шыгылган макаласында ушрайды, ол биринши маретебе адамлардын расалар классификациясын ислеп шыгады.
Раса морфологиялык хам физиологиялык касийетлери менен ухсас тарийхый факторлар тасиринде хам бир бир турге (Hоmо sapїеns)жатыушы, халыктан яки этностан ажралыушы белгили бир территорияны ийелеген группа адамларына айтамыз. Бир расага бир канша халык яки бир неше тилде сойлеуши адамлар кириуи мумкин.
Копшилик илимпазлардын пикиринше дуньяда уш ири раса бар, оз гезегинде ол бир канша майда расаларга болинип олар 30-40 жетеди. Расалар 40 жакын элементлери менен ажралып турады.
Расалар хаккындагы илим Расага кирисиу илими (расоведение) болып –ол расалык айырмашылыклар (морфологиялык), келип шыгыуы хам тарийхын уйренеди.Расалардын тарийхына келетугын болсак, адамлар бизин эрамызга шекем расалардын бар екенлигин билген. Мысалыга греклердин мифлеринде, кара адамлардын пайда болыуы кудайдын баласы Гелиос Фаэтоннын абайламай ислеген, куяш донгелегинде жерге жакынлап кетип, ак адамларды куйдирип алган делинген. Грек философлары болса расалардын келип шыгыуын климат факторы менен байланыстырады.
Адамлардын физикалык типлери бойынша систематикага салыуга талпыныулар XVII асирде басланып, ол адамлардын бетлеринин дузилиси, тери рени, шаш, коз хам тиллердин айырмашылыгы хам дастурий мадениятларын есабка алган жагдайда француз илимпазы Ф.Бернье биринши маретебе qyir жылы адамларды уш расага болди (европеоид, негроид хам монголоид). Буган ухсас классификацияны К.Линней усынып, ол адамзатты бир тур деп есаплауга шакырып, косымша жане бир раса Лапландия (Шведция хам Финландиядын арка районларынын халкын) тортинши раса деп косады.1755 жылы Ж.Блюменбах адамзат расаларын бес расага Кавказ (ак), монгол (сары), Эфипия (кара), америкалык (кызыл) хам малай (коныр) расаларына боледи. qiio жылы рус илмпазы И.Е.Деникер алты тийкаргы хам жигирмага жакын косымша расаларга боледи. Қандагы қурамы бойынша 1953 жылы У.Бойдом адамларды бес расага боледи.
Ҳәзирги уакытта расалар бойынша илимий классификациялар жуда коп , биракта копшилик жагдайда адамларды торт расага европеоид, негроид, монголоид хам асвтралоидларга болинеди.