Өзбекстан республикасы халық билимлендириў министрлиги əжинияз атындағы Нөкис мəмлекетлик педагогикалық институты

«Сыр» сөзи тийкарынан араб тилинде «жасырын нəрселер» деген мəнини анлатып, ал, гəпте сырлас сөзи муңлас сөзи менен контекстлик синоним сөзlер хызметинде жумсалған.




³⁰ Бекбаўлиев О, Мəмбетназаров Қ. Қаҳарманлық дəстанлардағы өзлестирме сөзлердиң түсиниги. Нөкис, Билим, 1992, 16-бет.
Атлық сөз шақабынан болған араб тилинен өзлескен сөзлер турақлы сөз қурамында келип те синоним болады.
Мысалы: Жигит белбеўиниң сыртынан буўған жип сыяқлы есилген ақ белбеўиниң қос пөпегин қапталына жиберип, Ивановаға күле бир қарап, минберди айланған жыйынға нəзер таслады. (Қарақалпақ қызы, 220-бет.)
Иванова қапталдан көтерилген шаўқымға түсинбеди, бирақ ҳəммениң кеўлин аўдарған тəрепке көз таслап, қасындағы жигитке бир нəрсе деп еди… (Қарақалпақ қызы, 220-бет.)
Нəзер сөзи араб тиллик сөз, мəниси бойынша көриў, нəзер салыў, бетпе – бет болыў сыяқлы усылларды аңлатады. Нəзер таслаў
– көз таслаў дизбеклери əдебий тилдеги қараў, көриў сөзи менен мəнилес.

Түпкиликли сөзлеримиз жуп сөз түринде, ал, арабша парсыша жеке формадағы сөз өз – ара синоним болады.

Мысалы: Əне, инине кирип шыққан қумырсқадай быған – жыған

адам. (Қарақалпақ қызы. 85 –бет)

Қара шор адам үйилип тур. (Қарақалпақ қызы, 187 –бет)

Мысалда быған – жыған сөзи де, қара шор сөзи де көп, оғада көп адам деген түсиникти билдирсе, ал, қара сөзи араб – парсы тиллик сөз болып, тийкарғы мəниси бойынша «əпиўайы адам», дегенди аңлатады.

Маңлай – пешана сөзлери де өзлестирме сөз ҳəм түпкиликли сөзлер болып, өз–ара синонимлик қатарды дүзеди. Мысалы: Ўаз деген ҳаял
– қыздың маңлайын жети қарыс аштыратуғын нəрсе қусайды. (Қарақалпақ қызы, 190 –бет)
- Не болса да пешанаңнан көрсең. (Қарақалпақнама, 85-бет.)