«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

6.1.2. G’ovaklilik 
 
Tog’ jinslarining 
g’ovakliligi
deb ulardagi bo’shliqlar (g’ovaklar, kovaklar, 
yoriqlar) tushuniladi. Tog’ jinslarining g’ovakliligi 
g’ovaklilik koeffisienti
orqali 
aniqlanadi. Uning qiymati tog’ jinsidagi bo’shliqlar hajmining uning umumiy 
hajmiga nisbati bilan topiladi (foizda yoki o’nlik birliklarda ifodalanadi). 
Quyidagi g’ovaklilik turlari mavjud: 
1)mutlaq (to’la, umumiy) g’ovaklilik - tog’ jinsidagi umumiy bo’shliqlar 
(shakli, kattaligi va o’zaro joylashishidan qat’iy nazar); 
2)ochiq (to’yingan) g’ovaklilik - o’zaro tutashgan g’ovaklar majmui; 
3)foydali g’ovaklilik - suyuqlik siljiyotgan g’ovakliklar majmui; 
6.1 rasm. Granulometrik 
tarkib 
yig’indisini 
egri 
shizig’i
(M.A.Jdanov, 1981) 

---

110 
4) yopiq g’ovaklilik - o’zaro tutash bo’lmagan g’ovaklar majmui (yopiq 
g’ovaklilik, mutlaq g’ovaklilik va ochiq g’ovakliliklar farqi bilan aniqlanadi). 
Morfologik 
belgilarga 
ko’ra quyidagi g’ovakliliklar 
mavjud: a) zarralar oralig’idagi 
g’ovaklilik ― bo’sh, karbonat, 
gil 
jinslari 
zarralarining 
joylashishidan yuzaga kelgan 
g’ovaklilik; 
b) 
yoriqli 
g’ovaklilik ― uning hajmi 
0,01-1% 
bo’lib, 
zarralar 
oralig’idagi 
g’ovaklilikka 
nisbatan kam bo’ladi. 
Paydo bo’lishiga ko’ra 
birlamchi 
va 
ikkilamchi 
g’ovakliliklar 
farqlanadi. 
Birlamchisi
cho’kindilarning 
to’planish sharoitiga bog’liq 
bo’lib, cho’kindi jinslarning 
hosil bo’lish jarayonida yuzaga 
kelib, 
asta-sekin 
kamaya 
boradi. 
Ikkilamchi
g’ovaklilik epigenetik jarayonlar ta’sirida jinslardan minerallarni 
eritib yoki zarra holida olib chiqilishidan paydo bo’lgan bo’shliqlar bilan bog’liq. 
Karbonat jinslarning erib ketishidan ikkilamchi g’ovaklilik tarkib topadi. Masalan, 
karst hosil bo’lishi (6.2-rasm). 
Turli tog’ jinslarining g’ovakliligi bir necha foizdan 40% gacha, lyosslarda esa 
52-55% gacha o’zgaradi. Gil jinslarning umumiy va ochiq g’ovakliligi ularning 
yotgan chuqurligiga bog’liq. Bir necha yuz m chuqurlikka tushib qolgan jinslarning 
ochiq g’ovakliligi 25-35%, 3-4 km chuqurlikda esa bir foizgacha bo’ladi. 
G’ovaklilikni chuqurlikka tomon o’zgarib borishi gil jinslar tarkibiga, ularning 
egilish tezligiga va kesim tuzilishiga bog’liq. Bo’sh jinslar g’ovakliligi chuqurlik sari 
ma’lum qonuniyat bo’yicha kamayib boradi. Lekin shunga qaramay g’ovaklilik 100-
200 m chuqurlikda kamroq, ba’zan keskin (5-6% gacha) kamayishi mumkin. 
Bundan tashqari bo’sh jinslar g’ovakliligi tarkibidagi sement miqdoriga ham 
bog’liq. Masalan, jinslardagi karbonatli sement miqdori 25-30% bo’lganda, ochiq 
g’ovaklilik kam chuqurliklarda ham 1-2% gacha pasayib ketadi. Organik va chaqiq 
ohaktoshlarning g’ovakliligi nisbatan yuqori bo’ladi. Tog’ jinsi g’ovakliligi 
laboratoriyada turli tadqiqot usullaridan va geofizik metodlardan foydalanib 
aniqlanadi. 
Ochiq g’ovaklilik
deb jinsdagi o’zaro tutash g’ovaklar hajmining jins umumiy 
hajmi nisbatiga aytiladi. Bo’sh sementlangan qumtoshlarning mutlaq g’ovakliligiga 
ularning ochiq g’ovakliligi mos keladi. Mutlaq g’ovaklilik laboratoriya sharoitida