«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
8.5.6. Neftli qatlam rejimini o’rganish uchun majmuaviy tadqiqotlar 
tavsilotlari 
 
Qatlamning u yoki bu tabiiy rejimini yuzaga keltiruvchi asosiy omillar geologik 
sharoitlar hisoblanadi, chunonchi, neft uyumlari bilan bog’liq jinslarning 
strukturaviy-tektonik tuzilishini o’ziga xosligi, kollektorlarning fizik va litologik 
xususiyatlari (ayniqsa o’tkazuvchanlik), suv, neft va gazlarning fizik-kimyoviy 
xususiyatlari va h.k. SHuning uchun neft uyumlarining rejimini o’rganishda 
ko’rilayotgan neft-gaz oblastida neft va gaz uyumlarining hosil bo’lish va 
taqsimlanishining umumiy geologik sharoitlarini hisobga olish kerak. SHunday 
o’rganish jarayonida neft qatlamlarining yotish sharoitlarini, neft, gaz va suvlarning 
taqsimlanishini, ularning fizik va kimyoviy xususiyatlarini, qatlamdagi geotermik 
sharoitlarni, pezometrik sathining hamda ta’minlanish hududlarining holatini 
aniqlash zarur.
Struktura sharoitlari suv bosimining tafsilotlari va uning o’ziga xosligini 
aniqlaydi. Tektonik buzilishlarni o’rganish yer osti suvlarining harakatlanish 
yo’nalishini hamda qatlam bosimining taqsimlanishining o’ziga xosligini o’rganishga 
yordam beradi. Jinslarning litologik-fizik va kollektorlik xususiyatlari ustidan 
tadqiqotlar o’tkazish u yoki bu rejimning paydo bo’lishiga qulay sharoitlar 
yaratilishini, xususan suv bosimining paydo bo’lish ehtimolini aniqlashga imkon 
beradi. 
Jinslarning litologik xususiyatlari yaxshi bo’lganda qatlam suvlarining bosimi 
faol va uyum suv bosimli rejimda bo’ladi. Masalan, katta qalinlikdagi toza qumtosh 
qatlamlardagi sharoit suv bosimli rejim uchun qulay va aksincha, qiyiqlanuvchi va 
linzasimon tuzilgan va qalin bo’lmagan qatlamlarda suv bosimli rejim deyarli 
butunlay kuzatilmaydi. Yupqa qum va gil qatchalarning qavatlanishidan hosil 
bo’lgan qatlamlar suv bosimli rejimlar (ayniqsa samarali) paydo bo’lishiga noqulay 
hisoblanadi; bunday holda gaz rejimlaridan biri hosil bo’lishi mumkin. 
Qatlam rejimini o’rnatish uchun qatlam temperaturasini o’rganish yaxshi yordam 
beradi. Odatda geotermik bosqichning me’yordagi qiymati, qatlam suvlari tabiiy 

---

222 
ravishda harakatlana olmaydigan mayda donador qumtosh (qum)larda kuzatiladi. 
Yirik donador qumtosh(qum)lardan tarkib topgan va minerallashganlik darajasi past 
bo’lgan suvlar mavjud bo’lgan qatlamlarda, odatda qatlam temperaturasi past bo’ladi 
va faol suv bosimli rejim kuzatiladi. Aksincha, mayda donador qumtosh(qum)lardan 
tuzilgan va yuqori darajada minerallashgan suvlari bo’lgan qatlamlarda, odatda 
qatlam temperaturasi yuqori bo’ladi va har galgidek gaz rejimi (gaz bosimli va erigan 
gaz rejimi) mavjud bo’ladi. 
Qatlam rejimlarini aniqlash uchun qatlamning yer yuzasiga chiqish joyining 
(ta’minlanish oblastini aniqlash uchun) va suv oqimi harakatlanadigan oblastlarining 
gipsometrik balandliklarini aniqlash muhim hisoblanadi. Ta’minlanish va suv oqimi 
harakatlanadigan oblastlarni bilish, pezometrik sathni, suvning harakatlanish 
yo’nalishini va paydo bo’lishi mumkin bo’lgan qatlam bosimini baholash imkonini 
beradi.
Suv bosimli rejimi keskin namoyon bo’lgan qatlamlarda boshlang’ich 
pezometrik sath har doim o’sha sistemaga tegishli gaz bosimli rejimdagi qatlamlarga 
qaraganda pastroq holatni egallaydi. Suv bosimli rejimdagi qatlamlarda pezometrik 
sathning pastligi, suv oqimi harakatlanadigan oblastlarda (suv oqimining o’lchami 
nisbatan kichik bo’lganda) qumtosh qatlamlarning yer yuzasiga chiqishi bilan 
bog’liq. 
Yuqorida qayd qilingan majmuaviy tadqiqotlardan tashqari, geologik dala va 
razvedka ishlari davrida neft uyumining rejimini o’rganish uchun uyumni 
ishlatishning dastlabki bosqichida olingan ma’lumotlardan ham foydalanish zarur. 
SHuning uchun uyumni ishlatish jarayonida bosim va debitning o’zgarishi, ularning 
o’zaro bog’liqligi hamda gaz omilining o’zgarish dinamikasi ustidan nazorat 
o’rnatish lozim. 
Shuni nazarda tutish kerakki, uyumni ishlatish jarayonida neft-gazli qatlam 
rejimi tabiiy va sun’iy omillar ta’sirida o’zgarishi mumkin. Hozirgi vaqtda neft 
konlarini ishlatishning samaradorligini oshirish uchun qatlamga suv va gaz haydash 
orqali unga qo’shimcha energiya kiritish juda keng qo’llaniladi. SHu boisdan 
qatlamda yuqori bosim ushlab turiladi, bu esa yaxshi rejimni yomoni bilan 
almashuvining oldini olibgina qolmay, balki qatlamda neftning suv bilan siqib 
chiqarishni eng samarali rejimlariga o’tkazishga imkon beradi. SHuning uchun 
qatlamga ta’sir ko’rsatish bo’yicha tadbirlarni o’tkazish chog’ida yuqorida 
ko’rsatilgan sxemalar o’zgarishi mumkin. 
Uyumni ishlatish jarayonida qatlam xususiyatlarini o’rganishdan tashqari, gaz-
neft va neft-suv tutash yuzalarini har xil muddatlarda siljish dinamikasini belgilab, 
ularning harakatlanishini kuzatish kerak.
Shuningdek, quduqlar holatini, ayniqsa favvorali quduqlar xususiyatlari 
(o’zgarishi)ni hisobga olish zarur. Qatlamni gaz bosimli (gazli) rejimida quduqlar 
(ayniqsa gumbazlarga yaqin joylashganlari) katta gaz omili va yuqori buferli bosim 
bilan faol favvoralanadi, suv bosimli rejimda esa, odatda uncha katta bo’lmagan gaz 
omili va bufer bosimi bilan osoyishta favvoralanadi. 
Ayrim quduqlarning va butun qatlamning mahsuldorlik koeffisientlari turli 
rejimlarda har xil bo’ladi. Gaz bosimli (va umuman gazli) rejimda ular uncha katta 
bo’lmagan qiymatga ega (statik va dinamik sathlarning farqi katta bo’lganda); 

---

223 
ularning qiymati uyumni ishlatish jarayonida kamayadi, suv bosimli rejimda esa 
mahsuldorlik koeffisientlari qiymati nisbatan yuqori bo’ladi (statik va dinamik 
sathlar farqi uncha katta bo’lmaganda) va uyumni ishlatish jarayonida, odatda ortib 
boradi. 
Yuqorida ko’rsatilgan omillarni birgalikda o’rganish uyum rejimini to’g’ri 
aniqlash va uyumning ishlatishni oqilona loyihalash va umuman qatlamni ishlatish 
uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Qatlam rejimini aniqlamasdan turib, qatlamni 
ishlatishning tabiiy rejimining buzilishini va neft chiqarib olish sharoitlarining 
yomonlashining oldini olish uchun quduqni yuqori debitli rejimda ishlatish mumkin 
emas.