«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

8.15-rasm. Suv bosimli rejimda 
qatlamni ishlatish grafigiEgri 
shiziqlar:
Q
n
– neft qazib olish; 
Q
s 
– suv qazib olish; R
q
– qatlam 
bosimi; r
o 
– gaz omili; R
t
– 
to’yinish bosimi 

---

217 
Konlarni ishlatish tajribalaridan ma’lumki, uyumdagi neftning sanoat 
miqyosidagi zaxiralarini yil davomida 6 % gacha miqdori chiqarib olinsa, uning suv 
bosimli tabiiy rejimi saqlanib qolinadi. Albatta, bu o’rtacha miqdor (6 %), o’zida 
uyumni saqlagan kollektor xususiyatlariga, uni to’yintiruvchi suyuqlik va gaz 
xususiyatlariga ko’ra o’zgarishi mumkin. Agar qatlamdan ko’proq suyuqlik chiqarib 
olish zaruriyati tug’ilsa, bosimning neftda erigan gaz bosimidan pasayib ketishining 
va qatlamni ishlatish samarasiz rejimga o’tishining oldini olish uchun qatlamga 
sun’iy ta’sir qilish zarur. 
 
8.5.2. Tarang-suv bosimli (tarang) rejim 
 
Tarang-suv bosimli rejim qatlam bosimi pasayishida qatlamdagi suyuqlik va 
jinslarning taranglashib, kengayishidan hosil bo’lgan kuch ta’sirida neftning quduq 
tomon harakatlanishidir. Uyum ishlatishning dastlabki davrida bunday kuchlar ko’p 
bo’ladi, suyuqlik olish ortgani va qatlam bosimi pasaygani sari uyumdan uzoqda 
joylashgan qatlam suvlari ham harakatga keladi, bunday suvlar bosimi esa neftni 
qatlamda siljitadigan asosiy kuch hisoblanadi. 
Tarang kuchlar har qanday rejimda paydo bo’lishi mumkin. SHuning uchun 
tarang rejimni mustaqil rejim emas, balki suv bosimli rejimning fazasi sifatida qarash 
to’g’riroq bo’ladi. Bu fazaning namoyon bo’lish davrida suyuqlik (neft va suv)ning 
va jinsning tarangligi (elastikligi) asosiy kuch (energiya) manbai hisoblanadi. 
Tarang-suv bosimli rejim neft uyumining ta’minlanish hududi bilan o’zaro 
aloqasi yomonligida (aloqa yo’qligida) yoki ta’minlash oblasti neft uyumidan 
nihoyatda uzoqda (50-100 km) joylashganda yaqqol namoyon bo’ladi. Tarang-suv 
bosimli rejimga suv bosimli rejimga ham tegishli xususiyatlar xos. Lekin samarali 
suv bosimli rejimda chiqarilayotgan suyuqlik miqdori o’zgarmas − doimiy bo’lgan 
hollarda qatlamning dinamik bosimi ham barqarorlashadi (qatlamdan suyuqlik olish 
rejimi o’zgarishi lahzasigacha), tarang-suv bosimli rejimda esa, hattoki qatlamdan 
suyuqlik chiqarib olish sur’ati barqaror bo’lganda ham bosim uzluksiz kamayib 
boradi. Demak, bu rejimdagi qatlam bosimining qiymati konni ishlatishning har 
qaysi lahzasida qatlamdan chiqarib olinayotgan suyuqlikning ham joriy miqdoriga, 
ham umumiy yig’indisiga bog’liq. 
Demak, bu rejimda neft qazib olish miqdorining o’sishi quduqni ishga tushirish 
sur’atiga bog’liq: u qancha sekin bo’lsa, quduqning boshlang’ich debiti ham shuncha 
past bo’ladi, bu jarayon quduqlardagi qatlam bosimi past bo’lgan uyumlarni 
ochganda sodir bo’ladi. Bu holda erishilgan joriy neft chiqarib olish miqdori, 
quduqlarni ishga tez tushirishda neft chiqarib olish miqdoriga nisbatan past bo’ladi. 

---

218 
Bu rejimda ishlatilayotgan quduqlar soni ortib 
borishiga qaramasdan, qatlam bosimi va neft chiqarib 
olish tezda pasayishi kuzatiladi. 
Gaz omili qatlam bosimi to’yinish bosimidan 
pasaygungacha, doimiy bo’lib qoladi. Qatlam bosimi 
to’yinish bosimidan pasayganda gaz omili ortadi, 
erigan gazni yo’qotgan neft yanada qovushqoq bo’lib 
qoladi, natijada neftni chiqarib olinayotgan umumiy 
miqdori yanada tez sur’atlar bilan kamayadi (8.16-
rasm). 
Suyuqlikni shu rejimda olishda qatlamda 
bo’shagan g’ovaklar, bo’shliqlar uyum tashqarisidagi 
suvlarning siljib kelishidan to’lmaydi. Bunday rejim 
maydoni katta, samarador qatlamlarning kollektorlik 
xususiyati o’zgaruvchan uyumlarga xosdir. 
Suv bosimli rejimga nisbatan tarang-suv bosimli rejim samarasizroq: neft 
beraolishlik koeffisienti 0,5-0,7 chegaralarda o’zgaradi. Zarur miqdordagi neft 
chiqarib olishni ta’minlash uchun bu rejimda qatlamga sun’iy ta’sir etish tadbirlarini 
amalga oshirish zarur.