«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
7.3. NEFT VA GAZ KONLARIDAGI YER OSTI SUVLARI 
 
Suv neft va gaz bilan birga uchraydi. Neftli va gazli qatlamga suv doimo kelib 
turadi. Shuningdek, neftli va gazli qatlamlar orasida mustaqil suvli qatlamlar ham 
uchraydi. Konni ishlatish jarayonida suv neft-gazli gorizont bo’ylab harakatlanib, 
neft va gaz uyumiga kirib kelishi yoki boshqa suvli (ostki, ustki) gorizontlardan ham 
o’tishi mumkin. 
Neft va gaz konlarida qatlamlararo bosimli suvlar, qoldiq, tektonik (yoriq), grunt 
va texnik yoki qatlamga sun’iy haydalgan suvlar uchraydi. 
Qatlamlararo bosimli suvlar uyum ostida, uyum chekkasida, uyum oralig’ida, 
uyum ustida bo’lishi mumkin. 
Neftga va suvga to’yingan qatlamlar dastlab suvga yuqori darajada to’yingan 
hisoblanadilar. Uyumning tarkib topish jarayonida jinslarning zichligini kamayishi 
hisobiga g’ovak va bo’shliqlardan neft va gaz chiqib qatlamning yuqori qismiga 
ko’tariladi va u yerdan suvni siqib chiqaradi. Ammo suv g’ovak joylarda qisman 
qoladi, natijada neft-gazga to’yingan qatlamlar uglevodorodlar bilan birga suvning 
bir qismini ham o’zida saqlaydi. Bunday suvlar 
qoldiq
suv deyiladi. 
Qoldiq suv g’ovaklar devorida, kovaklarda, yoriqlar va ajralib qolgan 
bo’shliqlarda molekulyar bog’langan parda ko’rinishida hamda kapillyar bog’liq 
holatda uchraydi. Bunday suvlar o’lchami juda ham kichik bo’lgan kapillyarlar va 
jins zarrachalarining o’zaro tutash yuzasida ushlanib turadi. Geolog olimlar 
N.T.Mendrop va V.M. Nikolaevlarning fikricha, neft va gaz qatlamlari g’ovaklarida 
garchi qoldiq suv ko’p miqdorda yig’ilsa-da, neft quduq tomon harakatlanganida bu 
suvlar o’z joyida qolib, quduqdan suvsiz neft va gaz chiqadi. 

---

176 
Qoldiq suvning hosil bo’lishi 
va neft hamda gaz uyumlarining 
paydo 
bo’lishi 
uzviy 
bog’liq 
jarayon. Qatlamga kirib kelayotgan 
neft va gaz suvni g’ovaklardan siqib 
chiqaradi, lekin suv o’z joyini butkul 
bo’shatmay, qatlamda qoldiq suv 
ko’rinishida qisman qoladi. Gilli 
qumtosh, alevrolit, mikrog’ovakli 
ohaktoshlarda 
uning 
miqdori 
g’ovaklar hajmining 70% ini tashkil 
etishi 
mumkin. 
Odatda 
qumli-
alevrolitli kollektorlarda qoldiq suv 
g’ovaklar hajmining 10-30%ini 
egallaydi. 
Uglevodorodli 
uyumlardagi neft-suv va gaz-suv 
yuzalarida 
suvning 
kapillyar 
ko’tarilishi, gaz-neft tutash yuzada 
esa neftning ko’tarilishi kuzatiladi. 
Har xil tarkibli tog’ jinslaridagi 
kapillyar ko’tarilishlar ham turlicha 
bo’ladi, shu sababli neft-suv, gaz-suv 
yoki gaz-neft tutash yuzalarida aniq 
chegarani ajratib bo’lmaydi. Bunday 
joylarda tutash o’tish zonalari hosil 
bo’ladi. Ayrim gaz konlarida qoldiq 
suvlardan tashqari, qoldiq neft ham 
bo’ladi. Qoldiq suvning miqdorini 
aniqlash neft va gaz zaxirasini 
hisoblash uchun zarur. 
Qatlamga sun’iy 
yoki texnik suv qatlam bosimini doimo ushlab turish uchun 
haydaladi. SHuningdek, quduq qazilayotganda yoki uni ta’mirlashda qatlamga 
yuborilgan suv ham sun’iy haydalgan suv sanaladi. 
Neft-gazli zonalarda dizyunktiv uzilishlar yoriqlari orqali harakatlanadigan suv
 
tektonik suv
deb ataladi. Bunday suvlar uyumni ishlatish vaqtida neft-gazli 
qatlamlarga kirib borib, quduqning suv bosishiga sabab bo’ladi. 
Chekka yoki chegara
suvlari deb suv-neft tutash yuzasi yoki gaz-suv tutash 
yuzasi ostida joylashgan suvlarga aytiladi. Bular odatda uyum joylashgan qatlamdagi 
suvlar bo’lib, ba’zan uyumni yuqoridan qoplab (ustki chekka suvlar), ba’zan ostki 
tomondan uni yuqoriga itarib (ostki chekka suvlar) turadi. Chekka suvlarning suv-
neft (gaz-suv) tutash yuzasidagi qismi ostki suvlar nomi bilan ma’lum. Ostki suvlar 
neftli qatlamda, bevosita neft (gaz) uyumi ostida joylashadi va undan suv 
o’tkazmaydigan jinslar orqali ajralmay turadi. Bunday suvlar qatlamlarning qiyalik 
burchagi kam bo’lgan strukturalarda va katta qalinlikdagi kollektorlarda uchraydi.