«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
18.3.2. Neft va gaz dastlab egallagan g’ovak hajmining doimiylik qonuniga 
asoslangan tenglamani chiqarish 
 
Bu tenglamani chiqarish qatlam sharoitlarida bo’shagan g’ovak hajmini (neft, 
gaz va suvlarni chiqarib olish hamda neftni kirishishi hisobiga) flyuidlar bilan band 
bo’lgan g’ovaklar hajmiga tengligiga (gaz qalpog’ining kengayishi, neftdan gaz 
ajralishi va qatlamga suv kirishi natijasida) asoslanadi. 
Bu holda neft uyumini ishlatishning barcha davrlarida neft qatlamining hajmi 
o’zgarmas bo’lsada, keyinchalik chekka suvlar bosib kelishi natijasida dastlab neft va 
gaz bilan band bo’lgan hajmning bir qismi suv bilan egallanishi mumkin. Bunda 
bog’langan suv ta’siri hisobga olinmaydi, chunki bu suv neft, gaz va chekka 
suvlarning qayta taqsimlanishida ishtirok etmaydi, deb taxmin qilinadi. 
Aytaylik, qatlamda gaz bilan to’yingan neft bor; uyum ishlatish boshlanishi 
davrida gaz qalpog’iga ega; uyumni ishlatish jarayonida chekka suvlar siljishi 
kuzatiladi; gaz qalpog’idan gaz ajratib olinmaydi. 
Neft va gaz bilan egallangan qatlam g’ovaklarini dastlabki hajmi quyidagilar 
yig’indisidan iborat: 
1) tarkibida erigan gaz bor neft egallagan qatlam g’ovagi hajmining bir qismi 

Q
0
b
0
; 
2) gaz qalpog’idagi erkin gaz bilan egallangan qatlam g’ovagi hajmining bir 
qismi – Q
g
V
0
; 
Demak, qatlam sharoitida neft va gaz bilan band bo’lgan qatlam g’ovagining 
dastlabki hajmi 
Q
0
b
0
+Q
g
V
0
ga teng.
(18.30) 
Qatlamda bosim r
0
dan r gacha pasayganda Q
N
hajmdagi neft chiqarib olinganda 
qatlamga kirib kelgan suv erkin gaz va neft bilan band bo’lgan g’ovaklarning qayta 
taqsimlanishini ko’rib chiqamiz:
1) Bosimning r
0
dan r gacha pasayishida qatlamda bo’shagan g’ovaklar hajmi 
quyidagilar yig’indisidan iborat bo’ladi:

---

411 
a) qatlam sharoitida Q
N
hajmdagi neftni qazib olish natijasida bo’shagan hajm 

Q
N
b
0
; 
b) qatlamdagi qoldiq neftning kirishishi natijasida qatlamda bo’shagan hajm 

(Q
0
-Q
N
)(b
0
-b); 
v) Q
N
hajmdagi neft qazib olinganda neftda erigan ayrim ortiqcha gaz miqdorini 
chiqarib olish natijasida bo’shagan hajm. Qazib olingan ortiqcha gazning har bir 
hajmiy birligi (standart sharoitlarda) r bosimda qatlamda V
R
hajmni egallaydi, u 
holda qatlam sharoitida bo’shagan hajm Q
N
(r
p
-r
0
)V
p
ga teng; 
g) ma’lum bir hajmdagi suv 

chiqarib olingandan so’ng bo’shagan hajm. 
Qatlamda bo’shagan g’ovaklar hajmi kengayayotgan gaz qalpog’idagi erkin gaz, 
neftdan ajralayotgan gaz va qatlamga kirib kelgan chekka suvlar bilan to’ladi. Agar 
qatlamga suvning kirib kelishi sust bo’lsa, bo’shagan hajmdagi bosim qatlamdagi 
bosim r dan kam bo’ladi, u holda qatlamda r bosimni saqlab turish uchun gaz 
qalpog’iga ma’lum miqdorda g
i
(standart sharoitlarda o’lchangan) gaz haydaladi. 
Agar qo’llanilayotgan tadbir r bosimni ta’minlay olmasa, u holda r bosimni saqlash 
uchun uyumning chegara oldi qismiga ma’lum miqdorda suv W
i
haydaladi. 
Yuqorida qayd qilinganlarga ko’ra bosim r
0
dan r gacha pasayganda qatlamda 
neft, gaz va suvlarning qayta taqsimlanishi va bo’shagan hajmlarni to’ldirish 
tafsilotlarini ko’rib chiqamiz. 
2. Bosim r
0
dan r gacha pasayganda qatlamda band bo’lgan g’ovaklar hajmi 
quyidagilar yig’indisidan iborat bo’ladi: 
a) gaz qalpog’ining erkin gazi kengayishidan egallangan hajm; yuqorida 
aytilganlarga muvofiq gaz qalpog’idagi dastlabki gaz miqdori standart sharoitlarda 

Q
0
b
0
/V
0
ni tashkil qiladi. 
Gaz hajmi birligi (standart sharoitlarda) qatlam sharoitlaridagi r
0
bosimda V
0
hajmni, r bosimda esa V
r
hajmni (shunda V
r

V
0
) egallaydi. SHunday qilib, qatlam 
sharoitlarida gaz qalpog’idan ajralib chiqqan erkin gazning kengayishi hisobiga 
uning qo’shimcha egallagan hajmi quyidagicha hisoblanadi: 
)
V
-
(V
V
b
Q
δ
=
V
Q
-
V
Q
0
p
0
0
0
0
г
р
г
; 
b) bosim r
0
dan r gacha pasayganda qatlamda qolgan neftdan ajralib chiqqan 
erkin gaz egallagan hajm. Qatlam sharoitlarida r bosimda neftdan ajralib chiqqan gaz 
hajmining har qaysi birligiga (standart sharoitlarda o’lchangan) V
r
hajm to’g’ri 
keladi, u holda qatlam sharoitlarida qatlamda qolgan neftdan ajralib chiqqan erkin 
gaz egallagan hajm (Q
0
-Q
N
)(r
0
-r
P
)V
R
ni tashkil qiladi; 
v) qatlamga kirib kelgan suv egallagan hajm, W; 
g) qatlamga haydalgan suv hajmi W
i
(hajm birliklarida). Agar qatlamga kirib 
kelgan chekka suvlar qabul qilingan o’rtacha qatlam bosimini r uyumda hosil 
bo’lishini ta’minlay olmasa, u holda suv haydaladi; 
d) qatlamga haydalgan gaz hajmi g
i 
(standart sharoitlarda hajm birliklarida). 
Agar qatlamga haydalgan suv hajmi W
i
uyumda o’rtacha qabul qilingan qatlam 
bosimi r ning hosil bo’lishini ta’minlay olmasa, u holda gaz haydaladi. Standart 

---

412 
sharoitlardagi gazning ma’lum bir hajmi qatlam sharoitlaridagi bosimda V
r
hajmni 
egallaydi, shunga ko’ra qatlamga haydalgan gaz hajmi (standart sharoitlarda 
o’lchangan) qatlam sharoitlarida g
i
V
r
hajmni egallaydi. 
Bosim r
0
dan r gacha pasayganda qatlamda bo’shagan g’ovaklar hajmi doimiylik 
qonuniga muvofiq u erkin gaz va suvlar tomonidan egallangan g’ovaklar hajmiga 
teng bo’lishi kerak. 
U holda moddiy balans tenglamasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi. 





)
V
-
(V
V
b
δQ
ω
)V
r
-
(r
Q
b)
-
)(b
-
(Q
b
Q
0
p
0
0
0
p
0
p
H
0
H
0
0
H
Q
p
i
i
p
0
H
0
V
g
W
W
r)V
-
)(
Q
-
(Q




r
. 
(18.31) 
Bu tenglamani qayta o’zgartirib va b ni unga teng ifoda b
1
-(r
0
-r)V
P
bilan 
almashtirib quyidagini olamiz: 
p
i
i
p
p
H
р
0
H
1
H
0
p
0
0
0
0
0
1
0
V
g
-
W
-
W
+
V
r
Q
+
V
r
Q
-
b
Q
=
)
V
-
(V
V
Q
δb
+
b
Q
-
b
Q
yoki tamomila
)
V
-
(V
V
δb
b
-
b
V
g
-
ω)
-
W
(W
-
]
)V
r
-
(r
[b
Q
Q
0
p
0
0
0
1
p
i
i
p
0
1
H
0




p
.
(18.32) 
Agar qatlamga suv va gaz haydash zaruriyati bo’lmasa (XV.32) ifoda 
soddalashtiriladi, chunki tegishli hadlar