Qobiliyatlardagitug‘mavaorttirilgansifatlar
Ba’zano‘taiqtidorlivaqobiliyatlibolahaqidagapketsa, undagibusifattug‘maekanligigaishoraqilishadi. Talantli, genialolim, san’atkoryokimutaxassishaqidagapketsahamxuddishunday. Umumanqobiliyatlarningtug‘mayokiorttirilganekanligimasalasihamolimlardiqqatmarkazidabo‘lganmuammolardan.
Talant (yunonchaqimmatbaho, noyobnarsa, irsiy, tabiiyxislatdeganma’nonianglatadi) muayyanfaoliyatningmuvaffaqiyatlibajarilishinita’minlaydiganqobiliyathamdaiste’dodlaryig‘indisidaniboratindividualxususiyatdir. Talantningasosiybelgilari:
Muvaffaqiyatnita’minlash;
Faoliyatnimustaqilbajarish;
Originallikningmavjudligi;
Qobiliyatvaiste’dodlaryig‘indisidaniboratekanligi;
Individual-psixologikxislatekanligi;
Ijtimoiyturmushnio‘zgartiruvchiyaratuvchiimkoniyatligi.
Talantqobiliyatlaryig‘indisiyokiularningyig‘indisidaniboratbo‘lishigaqaramay, alohidaolinganyakkaqobiliyatni, hattoutaraqqiyotningyuksakbosqichigaerishgan, yorqinifodalansahamubilantenglashtirishmumkinemas.
Psixologiyadatug‘malikalomatlariborindividualsifatlarlayoqatlardebyuritildivauningikkixilifarqlanadi: tabiiylayoqatvaijtimoiylayoqat. Birinchisiodamdagitug‘maxususiyatlardan - oliynervtizimifaoliyatiningxususiyatlari, miyaningyarimsharlariningqandayishlashi, qo‘l-oyoklarningbiologikvafizilogiksifatlari, bilishjarayonlarinita’minlovchisezgiorganlari - ko‘z, quloq, burun, terikabilarningxususiyatlaridankelibchiqsa (bo‘larnasliyota-onadangenetiktarzdao‘tadi), ijtimoiylayoqat - bolatug‘ilishibilanunio‘raganmuhit, muloqotuslublari, so‘zlashishmadaniyati, qobiliyatnirivojlantirishuchunzarurshart-sharoitlar (ularota-onatomonidanyaratiladi)dir. Layoqatlilikbelgisi - buo‘shaindividgaaloqadorbo‘lib, ubuikkalalayoqatmuhitinitayyorichaqabulqiladi.
Qobiliyatsizlikvaintellektningpastligisabablaridanhambirishuki, anashuikkixillayoqato‘rtasidatafovutbo‘lishimumkin. Masalan, genialrassomoilasidabolatug‘ildideylik. Undarassomchilikuchuntug‘ma, genetikbelgilarotasitomonidanberilgandeylik. Lekinbolaningonasifarzandininghamrassombo‘lishinixohlamasligi, o‘zigao‘xshashqo‘shiqchibo‘lishinixohlashimumkin. Ayolbolaniyoshlikdanfaqatmusiqamuhitidatarbiyalaydi. Tabiiylayoqatningrivojiuchunijtimoiylayoqatmuhitiyo‘q, ijtimoiylayoqato‘sishiuchunesatabiiy, tug‘malayoqatyo‘qbo‘lganisababli, boladahechqandaytalantnamoyonbo‘lmasligi, uoddiyginamusiqachiyokiqo‘shiqchibo‘lishibilancheklanishimumkin. Intellekttestlarivaqobiliyatdagitug‘mavaorttirilganbelgilarnio‘rganishningpsixologikahamiyatiaynanshunda. Ilkyoshlikdanbolaningo‘zidagimavjudimkoniyatlarnirivojlantirishshart-sharoitiniyaratishishinito‘g‘riyo‘lgaqo‘yishkerak.
Orttirilgansifatishuki, bolatokibilim, malakavako‘nikmalarnio‘stirishborasidaharakatqilmasa, engkuchlitug‘malayoqathamlayoqatligichaqolib, uiqtidorgaaylanmaydi. Engtalantli, mashhurshaxslarningengbuyukishlari, erishilganulkanmuvaffaqiyatlariningtagidahamqismanlayoqatvaasosantinimsizmehnat, intilish, ijodkorlikvabilimgachanqoqlikyotgan. SHunihamunutmaslikkerakki, qobiliyatsizodambo‘lmaydi. Agarshaxsadashib, o‘zidagihaqiqiyiqtidoryokilayoqatnibilmay, kasbtanlaganbo‘lsa, tabiiy, uatrofdagilargalayoqatsiz, qobiliyatsizko‘rinadi. Lekinaslidanimagauningqobiliyatiborliginio‘zvaqtidato‘g‘rianiqlayolishmaganisababubirumrshutoifagakiribqoladi.
SHuninguchunhamharbirongliinsono‘zidagiqobiliyatvazexnniilkyoshlikdanbilib, o‘shao‘ziyaxshiko‘rgan, «yuragichopgan» ishbilanshug‘ullansa, vaundanqoniqisholib, qobiliyatinio‘stirishgaimkoniyattopib, yutuqlargaerishsa, bizuniiqtidorlideymiz. Iqtidor - insonningo‘zhatti - harakatlari, bilimlari, imkoniyatlari, malakalariganisbatansub’ektivmunosabatidir. Iqtidorliodamgenialyokitalantlibo‘lmasligimumkin, lekinuharqandayishdamardlik, chidamlilik, o‘zini-o‘ziboshqaraolish, tashabbuskorlikkabifazilatlargaegabo‘lib, o‘zlarishug‘ullanayotganishnibajonidil, sitqidildanbajaradi. Ularanashundayharakatlaribilanba’zio‘taiste’dodli, lekinkamharakatkishilardanko‘rajamiyatgako‘proqfoydakeltiradi. Iqtidorliinsondaiste’dodsohibibo‘lishimkoniyatibor, zeroiste’dod - hartomonlamarivojlangan, nihoyatdakuchlivatakrorlanmasqobiliyatdir. Utinimsizmehnat, o‘zqobiliyatinitakomillashtiribborishyo‘lidabarchaqiyinchiliklarniengishvairodasi, butunimkoniyatlarinisafarbarqilishnatijasidaqo‘lgakiritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |