O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Sulfatkislotasiniog’irlikuslubidaaniqlash

Tuproqtarkibidauchraydigansulfatkislotasi, asosanturlituzhollaridamagniysulfat(MgS0₄) natriysulfat (Na₂S0_4,) glaubertuzi, kaltsiysulfat(CaS0₄) -gipsuchraydi. Bulardanmagniysulfatvanatriysulfatsuvdaosoneriydi. Shusababli, ularningharakatisuvrejimigabog’likhamdaularo’simlikuchunzararli. Kaltsiysulfatesa, nisbatansuvdasekinerishinatijasidasuvliso’rimanaliziorqaliunito’laaniqlabbo’lmaydi (ayniqsa, uningmiqdoriko’prokbo’lsa). Uningmiqdorigakarabsho’rlanishhajmivaholatianiqlanadi.

Sulfatkislotaningtuproqtarkibidagimiqdorihajmiyyokiog’irlikuslubibilananiqlanadi. Bulardanhajmiyuslub-benzidinxlorideritmasibilansulfatkislotanicho’ktirshgaasoslangan.

Buuslubsulfatkislotasini 10 % liVaSl₂bilankizdiribcho’ktirishgaasoslangan. Bundaso’rimdano’lchovstakanlarigaolinadivaNSl ningeritmasibilannordonlashtiriladivaissiqsuvbilanyuviladi(NaCl vaboshqaxiltuzlarningcho’kmalaridantozalashmaqsadida) kuydiriladi. Cho’kmaog’irligianiqlangandankeyin SO₄ ionigaaylantiriladi.

Ishtartibi.

Sulfatkislotaningtaxminiymiqdorigakarab 10-50 mlsuvliso’rimdanpipetkaorqaliolinadivahajmi 100-150 mlbo’lgankimyoviystakangasolinib, 10 % HClbilannordonlashtiriladi. Eritmagametilrottomizilgandapushtiranggao’tishikerak, so’ngraelektryokiqumxammomidatokaynagunchakizdirib, ustigakaynabturgan 10 % liBaCl₂ dan 10 mlkuyamizvaustinisoatoynachasibilanyopamiz. Cho’kmani 4 soatyokibirkechaissiqjoydakoldiramiz. Bundakuyidagireaktsiyasodirbo’ladi:

Na₂SO₄+BaCl₂ = BaSO₄+2 NaCl

Ertasigacho’kmaniqattiqfiltrorqalifiltrlaymizda, so’ngtarkibidabiroz 10 % liHClbo’lgankaynokdistillangansuvbilanyuvamiz (tokibariy 10 foizliH₂SO₄bilancho’kmahosilkilmagunicha).

Filtrcho’kmabilanbirgavoronkadakuritilgach, og’irligima’lumbo’lganvabelgilabko’yilganchinnitigelgasolib, unigazplitasiustidatokoraygunchapast (asbestko’yilgansetkaustida) alangadakuydiramiz, so’ngraissiqmufelpechigako’yamizvaharorati 800° danyukoribo’lgandanboshlab 20-25 minutdavomidacho’kmanitoblaymiz. Tigelnimufeldankiskichbilanolib, eksikatordasovutilgach, analitiktarozidatortamiz. Natijanikuyidagiformulabilanhisoblaymiz:



ioniningmutloqquruqtuproqkanisbatanolinganfoizmiqdori;

a – cho’kmaningtigelbilanog’irligi, grhisobida;

b – tigelningog’irligi, grhisobida;

e – suvliso’rimningumumiyhajmi, mlhisobida;

m – SO₄ nianiqlashuchunolinganso’rimmiqdori;

n – tuproqog’irligi, grhisobida;

0,4114 – ioninihisoblashkoeffitsienti, ya’ni(BaSO₄) ningmolekulyarog’irligi 233,44 vaundaSO₄ miqdori 96,06 gateng. Hisobbo’yicha BaSO₄ dan

SO₄ = = 0,4114

Reaktivlar:

1.10 % liVaSl₂

2.10 % NSl

3.10% foizliN₂SO₄

4. metilroteritmasi